Obraz wojny i jej wpływ na psychikę ludzką

Wojna jest zawsze wydarzeniem, które wstrząsa całym społeczeństwem, odbija się nie tylko w życiu jednostek lecz w dziejach narodów i oczywiście znajduje swe odzwierciedlenie w literaturze. Kiedy piszemy o wojnie znajomość historycznych faktów jest konieczna. Niewątpliwie wstrząsem największym do tej pory była II wojna światowa. Stała się tematem ogromnej ilości pozycji literackich, prozy, dramatu, refleksji poetyckiej, nie mówiąc już o filmie. Poruszając temat wojny zacząć można od literatury, która utrwaliła koszmar obozów zagłady- lagrów sowieckich i niemieckich obozów koncentracyjnych. „W innym świecie” H. Grudzińskiego zaliczanym do literatury lagrowej, autor próbuje ukazać proces niszczenia człowieka przez system obozów pracy. Ludzie niszczeni są zarówno fizycznie jak i też duchowo. Ciężka nieludzka praca przy wycince lasów, budowie miast, elektrowni i innych zakładów pracy niszczy człowieka pracującego na bezustannym mrozie, śniegu w temperaturze dochodzącej do –40*C, wszystko to dziesiątkowało więźniów. Jednocześnie też postępował proces degradacji moralnej i etycznej człowieka, poddanego wymyślonym represjom i ograniczeniom. W łagrach nie istnieją już żadne normy prawne i moralne, życie ludzkie nie jest wiele warte, każdego więźnia można było zabić zastąpić innym. Jest świat w którym jedni więźniowie donoszą na drugich, przyczyniają się do śmierci towarzyszy niedoli. Na porządku dziennym są gwałty na bezbronnych kobietach i mordowanie chorych oraz niezdolnych do pracy. Wśród więźniów zanikają wszelakie uczucia miłości i przyjaźni. „Inny świat” przynosi wizerunek człowieka zdegradowanego żyjącego w koszmarnej rzeczywistości sowieckich obozów pracy i dostosowanego do rządzących tutaj norm i reguł. Tylko w ten sposób można przeżyć łagry. W zakończeniu utworu, w epilogu, autor zawarł ważne przesłanie etyczne. H. Grudziński podkreśla, że nawet w skrajnej rzeczywistości obozu pracy człowiek musi zachować swą godność, musi walczyć o człowieczeństwo. Zła nie usprawiedliwiają żadne warunki zewnętrzne, nawet zagrożenie życia. Stąd w książce przykłady ludzi, którzy do końca nie poddali się systemowi terroru, jak choćby Kostylew, który co jakiś czas dokonywał samo okaleczenia, przypalał sobie żywcem rękę w ogniu aby nie pracować dla sowietów, aby nie zapomnieć o takich ludzkich uczuciach jak ból, litość, a przede wszystkim aby zachować godność i szacunek dla samego siebie. Literatura lagrowa traktująca o niemieckich obozach zagłady zawarta jest w „Medalionach” Z. Nałkowskiej, napisała je w oparciu o badania i obserwacje poczynione podczas prac Głównej Komisji Badań Zbrodni Hitlerowskich. Pisarka była członkiem tej komisji i wszystko co zawarła w swojej prozie jest faktem. „Medaliony” stanowią cykl 8 opowiadań, są zapisem niektórych z przeprowadzonych rozmów. Są to fakty bez komentarza, bez wniosków. Autorka zostawia czytelnika sam na sam z opisami zbrodni. Autorka prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach relacjach, literackie portrety ludzi, którzy przeżyli gehennę hitleryzmu, dlatego „Medaliony” można traktować jako pomnik upamiętniający ofiary faszyzmu. Motto: ludzie ludziom zgotowali ten los” . Odruchowe skojarzenia z przysłowiem „Człowiek człowiekowi wilkiem jest” , wydaje się być uzasadnione. Opowiadanie te można traktować jako wezwanie do rozważania nad ludzką naturą i zdolnością człowieka do popełniania najgorszych nieludzkich czynów. Czytając te opowiadania, można mieć wątpliwości czy dokonała ich najbardziej zdegradowana istota ludzka a nie jakaś dzika bestia. Profesor Spanner zawiera opis Instytutu zajmującego się produkcją mydła z ludzkiego tłuszczu i preparowaniem ludzkiej skóry. „Niemcy potrafią zrobić coś z niczego”. Szczególnie szokujący wydaje się naturalistyczny opis kadzi, w których znajdują się ludzkie zwłoki przygotowane do preparacji, oraz beznamiętna relacja Podwładnego profesora Spannera nie widzącego w działalności fabryki niczego nie moralnego czy nie etycznego. „Dno” na opowiadanie składa się relacja starej kobiety z pobytu na Pawiaku oraz w obozie koncentracyjnym, gdzie torturowane kobiety zmuszane były do pożywiania się ludzkim mięsem wyrywanym ze zwłok zmarłych koleżanek. „Kobieta cmentarna” opowiada o likwidacji getta. Bohaterka opowiadania była naocznym świadkiem samobójczych skoków Żydów z okien płonących kamienic. „Przy torze kolejowym” Nałkowska tworzy prawdziwe stadium ludzkiego strachu. Przy torach leży ranna w czasie ucieczki z transportu kobieta, jednak nikt jej nie pomaga, gdyż każdy boi się o swoje życie. Pewien młody człowiek zdobywa się na odwagę, zabija ją, by zakończyć jej mękę. „Dwojra Zielona” to imię i nazwisko kobiety, która została przez Niemców straszliwie pobita i okaleczona. Ma 35 lat strąciła oko i zęby, wygląda na starszą osobę. Niemcy dla rozrywki mordowali Żydów albo zmuszali do nieludzkiej pracy w fabryce broni. „Wiza” bohaterka wspomina swój pobyt w obozie koncentracyjnym. Szczególnie utkwiło jej w pamięci wielogodzinne przebywanie stojących bez ruchu więźniów na łące pod lasem. Wiele kobiet nie przeżyło tej tortury, umierały z zimna i zmęczenia. „Człowiek jest mocny” opisuje metodę masowego mordowania Żydów, przez duszenie ich spalinami w specjalnie przygotowanym do tego samochodzie ciężarowym. „Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” przynosi krótką charakterystykę największych katów Oświęcimia, wraz z opisem metod mordowania ludzi. Znajduje się też wspomnienie dzieci zgładzonych w obozie koncentracyjnym. „Opowiadania” T. Borowskiego. „Pożegnanie z Marią’ ukazuje rzeczywistość okupowanej Warszawy. Żyją tu ludzie pozbawieni prawa do normalnej egzystencji, cierpiący głód i zimno. Aby przeżyć trzeba oszukiwać innych, kraść, spekulować. Próby ucieczki od tej poniżającej rzeczywistości jest miłość mająca spowodować, że człowiek choć przez chwilę poczuje się wolny. Wpływ obozu na psychikę i kodeks etyczny. Obóz można przeżyć jedynie kosztem innych. Powoduje to zanik etyki chrześcijańskiej i wszelkich norm moralnych. „U nas w Auschwitzu” syn wpycha do komory gazowej swojego własnego ojca, gdyż boi się narazić pilnującemu, porządku esesmanowi. Ludzie których obowiązkiem jest palenie zwłok w krematoriach wymyślano zabawę, polegającą na traktowaniu zmarłych jako szczapy drewna. Jednak brak przestrzegania dekalogu nie oznacza, że w obozie nie ma żadnych praw. Obowiązuje kodeks wewnętrzny np. (za kradzież jedzenia grozi śmierć). „Dzień na Charmenzach” stary Beker opowiada o tym, że powiesił własnego syna za kradzież chleba. „Proszę państwa do gazu” opisuje zanik wszelkich ludzkich zachowań i instynktów. Młoda kobieta nie przyznaje się do swego kilkuletniego dziecka, ucieka przed nim, gdyż boi się śmierci. Instynkt macierzyński został przytłumiony przez zwierzęcą walkę o przetrwanie. Proza o tematyce wojennej. „Pamiętnik z powstania warszawskiego” – M. Białoszewski. Jest to zapis wydarzeń sierpnia 1944, lecz z punktu widzenia cywila a nie żołnierza. Na pierwszy plan autor wysunął sprawy związane z codziennym życiem zwykłych ludzi. Codzienna troska o żywność, bezpieczne schronienie, przerażenie bohatera nalotami, bombardowaniem, lękiem przed śmiercią. Wszelkie bitwy i potyczki umieścił autor na drugim planie. Odszedł od schematycznego ukazywania problemu powstania. Nie pisze on o bohaterskich powstaniach z okupantem, gdyż jako cywila, sprawy te mniej go obchodziły, niż codzienna troska o przetrwanie. „Rozmowy z Katem” K. Moczarski. Książkę tę można nazwać dokumentem, gdyż jest to relacja z przeprowadzonej rozmowy Moczarskiego podczas pobytu autora w celi więziennej. Obserwacje i rozmowy skłoniły Moczarskiego do napisania utworu, który porusza różną problematykę. Ukazuje martyrologie Żydów. Obraz płonącego getta. Jest analizą systemu hitlerowskiego, Mechanizmów oddziaływania na człowieka członków SS.