Język i styl w "Weselu"

Język i styl Liczne grono postaci Wesela, jak już wspomnieliśmy, to przegląd osób zróżnicowanych pod względem pochodzenia, wieku, płci, poglądów itp. Konsekwencją takiego zestawienia bohaterów są różnice między nimi w warstwie językowej. To zagadnienie często podejmowano w pracach historycznoliterackich poświęconych utworowi Wyspiańskiego. Najbardziej wyczerpującym omówieniem Wesela w aspekcie języka i stylu jest książka Marii Wojtak.15 Przedstawiając reprezentantów inteligencji i chłopów, autor wprowadza równocześnie charakterystyczny dla tych grup sposób wyrażania się. Goście z Krakowa posługują się językiem bardziej wyszukanym, literackim, zaś mieszkańcy Bronowic mówią gwarą. Jest to raczej stylizacja na gwarę podkrakowskiej wsi (z charakterystyczną skłonnością do mazurzenia). Chociaż zdarzają się w niej pewne niekonsekwencje, spełnia ona jednak swoją funkcję – sygnalizuje pochodzenie postaci i jest oznaką ludowości. Leksyka gwarowa nie odznacza się zbytnim bogactwem semantycznym. Wśród dialektyzmów laksykalnych przeważają nazwy wiejskich realiów – stopni pokrewieństwa, strojów, zwyczajów, roślin uprawnych.16 Wypowiedzi bohaterów są dodatkowo zróżnicowane, zależnie od wieku, zawodu, funkcji społecznej czy rodzinnej itp. Pod tym względem mniejsze różnice występują pomiędzy kwestiami reprezentantów wsi. Przybysze z Krakowa stanowią grupę językową mniej jednolitą. Radczyni hołduje stylowi miejskiemu. Pan Młody – inteligent z Krakowa – sięga niekiedy po słownictwo gwarowe (chce się przecież zasymilować ze środowiskiem, z którego pochodzi jego żona). Upoetyzowanym, zmetaforyzowanym językiem posługuje się Rachel – wykształcona córka karczmarza, zaś Poeta, krytycznie nastawiony do literatury pięknej, formułuje myśli raczej w języku potocznym. Charakterystyczne formy fleksyjne i słownikowe przyporządkował autor Żydowi. Postaci określone jako „osoby dramatu” charakteryzuje niekiedy niejasność wypowiedzi, posługiwanie się symbolami, a nawet patosem (por. słowa Wernyhory w akcie II). Każda z postaci Wesela została wyposażona w język odpowiedni dla jej statusu społecznego. Trzeba jednak pamiętać, że język bohaterów dramatu Wyspiańskiego podlega tu pewnym modyfikacjom uzależnionym od sytuacji, stanu emocjonalnego itp. Temu zróżnicowaniu towarzyszy też swobodnie dobierana miara wierszowa, wielość figur stylistycznych, częste stosowanie powtórzeń, wykrzykników, zestawianie fraz potęgujących efekt muzyczności, gra językowa służąca wydobyciu ironii. Takich elementów można w mienić znacznie więcej. Poprzestańmy jednak na tezie, ze Wesele jest utworem o trudnej poetyce i języku. Role rozpisane są na różne odmiany i emocjonalne odcienie językowe. Od prostych, gwarowych struktur składniowych sięga autor po zmetaforyzowany, pełen różnorodnych figur stylistycznych język poetycki. Dzięki temu postaci zyskują wyraziste rysy charakteryzujące ich status społeczny, wrażliwość i stan emocji. Stylistyka utworu sięga od potoczności do tonu uroczystego, od trywialności i profanum po wzniosłość i sacrum (świętość). W tej, jakże szerokiej, skali możliwości językowych przeglądają się wszystkie postaci Wesela.