Filozofia Młodej Polski

1. Tło filozoficzne Młodej Polski (Schopenhauer, Nietzsche, Bergson). Za początek epoki przyjęto umowną datę 1891 r., której towarzyszyły nowe tendencje ideowo-artystyczne, a za koniec - 1918 r., czyli rok odzyskania przez Polskę niepodległości. Już pod koniec lat osiemdziesiątych XIX w. wyraźnie narasta krytyka programu pozytywistycznego, którą podejmują nie tylko zwolennicy nowych przeobrażeń w literaturze i sztuce, ale i sami pozytywiści. Atakom podlega nie tylko program, który zawiódł oczekiwane nadzieje, ale i literatura, która go rozpowszechniała, i która poprzez swój realizm i tendencyjność ograniczała swobodę twórczą pisarzy. Friedrich Nietzsche - twórca "filozofii życia XIX/XX w."; był przedstawicielem immoralizmu - głosił, że podstawą wszelkich ocen powinny być jedynie kryteria i wartości pozamoralne; przeprowadził ostrą krytykę obowiązujących zasad moralnych prowadzącą do "przewartościowania wszelkich wartości" i głosił, że jedynie słuszną zasadą jest działanie "poza dobrem i złem"; w działaniu owym motorem jest "wola mocy", która decyduje o pozycji człowieka w społeczeństwie; poglądy te torowały drogę ludziom silnym i bezwzględnym i usprawiedliwiały ich działania, a jednocześnie głosiły pogardę dla wszelkiej słabości; głosiły sens istnienia "rasy panów", "nadludzi", którzy swą silną indywidualnością i niespożytą siłą biologiczną mogą uratować świat od szarzyzny i nijakości stworzonej przez zwykłych zjadaczy chleba; filozofię Nietzschego chętnie przyjmowano dlatego, że przeciwstawiała się dekadentyzmowi, niosła kult życia, wiarę w jego sens i skuteczność energicznego działania; Artur Schopenhauer - (niemiec) człowiek w świecie gnany bezrozumnym popędem nigdy nie pozna praw rządzących światem i nigdy nie osiągnie szczęścia, jedynym ratunkiem przed nieuniknionym poczuciem niedosytu i cierpieniami życiowymi jest ucieczka w świat sztuki, bądź przez kontemplację i przeżywanie jej dzieł, bądź przez ich tworzenie; Henryk Bergson - (francuz) nie można odnaleźć żadnych przyczyn, czy logicznych przesłanek, w rozwoju świata; rozwój ten jest samorzutny i nieprzewidziany, a decyduje o nim "pęd życiowy" wszelkich organizmów żywych; świata nie można więc poznać przy pomocy intelektu, lecz dzięki intuicji, instyktowi, który pozwala uczyć się świata poprzez doznawanie wrażenia i przeżycia;