Prawo do nauki - na czym polega

PRAWO DO NAUKI Deklaracja Uniwersalna (art.. 26), Pakt Ekonomiczny (art. 13 i 14). Art. 26 Deklaracji stwierdza, że „każdy człowiek ma prawo do nauki”. Art. 55 Karty NZ przewiduje poparcie przez ONZ międzynarodowej współpracy na polu kulturalnym i wychowawczym w celu stworzenia warunków stabilizacji i dobrobytu, koniecznych dla utrzymania między narodami pokojowych i przyjaznych stosunków. Zarówno Deklaracja jak i Pakt przewidują szereg środków mających na celu realizację prawa człowieka do nauki, a to takich jak: obowiązkowe bezpłatne nauczanie przynajmniej na stopniu podstawowym i powszechnie dostępnie, na zasadzie równości w zależności od osobistych zdolności, studia techniczne, zawodowe i wyższe. W myśl postanowień Deklaracji celem nauczania powinien być pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Rodzice powinni mieć prawo pierwszeństwa w wyborze kierunku nauczania ich dzieci. Pakt mówi ponadto o popieraniu i rozwoju nauczania podstawowego dla osób, które go nie ukończyły w terminie. Z powyższymi przepisami łączą się postanowienia o rozwoju systemu szkół, stypendiów oraz o poprawie warunków materialnych personelu nauczającego. W art. 13, pkt 3 Paktu ekonomicznego mowa jest o prawie rodziców do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego, zgodnie z ich własnymi przekonaniami. Przepis Paktu Ekonomicznego, który przewiduje wolność wyboru przez rodziców lub opiekunów szkół innych niż założone przez władze publiczne, gwarantuje między innymi wolność wyboru poziomu i rodzaju nauczania. Natomiast postanowienie o swobodzie rodziców „zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z ich własnymi przekonaniami” stanowi raczej gwarancję wolności religii aniżeli gwarancję prawa do nauki. Prawo do nauki jest jednym spośród praw figurujących w Pakcie Ekonomicznym, które winno być zagwarantowane również w terytoriach niemetropolitalnych. Przepis ten zobowiązuje państwa, by w okresie dwóch lat opracowały i przyjęły plan środków koniecznych do stopniowego wprowadzania w życie zasady obowiązkowego i bezpłatnego szkolnictwa podstawowego dla wszystkich. W Karcie Socjalnej prawo do nauki sprowadzone jest do omówionych już postanowień dotyczących przygotowania zawodowego. Przepisy te są równocześnie gwarancją prawa do pracy (art. 9 i 10). Zagwarantowanie prawa do nauki jest jednym z celów UNESCO, której Konstytucja mówi między innymi o „potrzebie zapewnienia wszystkim pełnej i jednakowej oświaty”, oraz stanowi, że jednym z celów Organizacji jest „ustawicznie pobudzać rozwój powszechnej oświaty”, między innymi przez działanie na rzecz „realizacji idei równości w korzystaniu z oświaty, bez względu na rasę, płeć czy jakiekolwiek różnice ekonomiczne albo społeczne” (art. 1). Sformułowana w Konstytucji zasada niedyskryminacji rozwinięta została w konwencji z 1960 r. w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty. Brak jest konwencji szczegółowych, które rozwijałyby postanowienia wspomnianych wyżej traktatów. Natomiast w formie zaleceń i to w sposób dość wyczerpujący uregulowane są dwa problemy: szkolenie techniczne i zawodowe oraz treści nauczania i podstawowe cele, jakim powinno ono służyć. Jeśli chodzi o pierwszy problem, to podstawowe znaczenie ma zlecenie UNESCO z 1962 r., zmienione w 1974 r., dotyczące przygotowania technicznego i zawodowego oraz zalecenie nr 117 MOP z 1962 r. dotyczące kształcenia zawodowego. To ostatnie obejmuje prawie wszystkie kategorie pracowników i reguluje między innymi: planowanie szkolenia, organizację i metody szkolenia, zasady szkolenia w przedsiębiorstwie, przyuczenie do zawodu. W licznych zaleceniach UNESCO dotyczących treści nauczania kładzie się nacisk na potrzebę i celowość włączenia do programów nauczania na wszystkich szczeblach wiedzy o prawach człowieka. Realizacja tych zaleceń mogłaby być jedną z gwarancji prawa człowieka „do informacji o przysługujących mu prawach”, a także jedną z form realizacji Deklaracji o wychowaniu dla pokoju.