Motyw wsi w literaturze

Wieś __ Wieś - Osada zamieszkała przez lud¬ność, która w większości trudni się pracą na roli; osada rolnicza. Tereny poza-miejskie, rolnicze, letniskowe. W litera¬turze wieś obrosła wieloma różnymi asocjacjami jako miejsce szczęśliwego i beztroskiego życia (patrz: Arkadia) albo rażących nierówności społecznych. Teokryt - bukoliki, idylle - Bohatera¬mi utworów Teokryta są najczęściej pasterze i pasterki, którzy pędzą szczęśliwe życie na wsi, w bliskości natury, dającej poczucie bezpieczeństwa i we¬wnętrznego spokoju. Na wsi kwitnie sielankowa miłość zarówno miedzy chłopcami i dziewczętami, jak i tylko między chłopcami. Wergiliusz „Bukoliki" - Poeta tworzy obraz arkadyjskiej wsi, gdzie życie pły¬nie cichym i spokojnym rytmem. A jeśli zdarzają się jakieś nieporozumienia (najczęściej miłosne), to znajdują zwyk¬le szczęśliwe rozwiązanie. Wergiliusz „Georgiki" - Poeta głosi wiarę w odrodzenie narodu przez od¬rodzenie wsi italskiej i powrót do daw¬nych obyczajów przodków, które jesz¬cze zdołały się zachować na wsi. W ko¬lejnych księgach poucza o uprawie roli, pielęgnacji drzew, hodowli bydła i pszczelarstwie. Horacy „Beatus ille qui procul nego-tiis" - patrz: Arkadia. „Satyra na leniwych chłopów" - Choć utwór dotyczy chłopów, wyłania się jednak z niego obraz wsi, w której widoczne są konflikty społeczne. Pisany z pozycji szlachcica, wyraźnie ukazuje istniejący konflikt pomiędzy nim a kmieciami. M. Rej „Żywot człowieka poczciwe¬go" - Życie na wsi, w bliskim kontakcie z naturą i zgodnie z jej rytmem, daje człowiekowi poczucie szczęścia i speł¬nienia. Uczy też pokory wobec świata i godzenia się z przemijaniem i śmiercią. Patrz też: dworek. M. Rej „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem" - Wieś jest miejscem, które zarówno Pan, jak i Pleban traktują jako źródło dochodu, nie przejmując się wcale losem chłopa (Ksiądz pana wini, pan księdza, A nam prostym zewsząd nędza). J. Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce" - Podczas nocy sobótkowej dwanaście panien kolejno śpiewa pieśni pochwalne na cześć wsi, która jest miej¬scem, gdzie kwitną wszelkie cnoty. Z dala od blichtru i niebezpieczeństw świata ludzie żyją cicho i spokojnie, mając pod dostatkiem wszystkiego, co jest niezbędne do egzystencji. Wieś uczy przestawać na male, Wstyd i cnotą chować w cale i pozwala po prostu cieszyć się drobnymi radościami życia. Patrz: Arkadia. Sz. Szymonowie „Żeńcy" - Wieś jest miejscem, gdzie wyraźnie zarysowują się już konflikty społeczne - chłopi zmuszani są do zbyt ciężkiej pracy i są wykorzystywani przez dworskich nad¬zorców. Jednak wszystkie przykre stro¬ny życia na wsi zostają złagodzone przez przekonanie o tkwiącej w czło¬wieku pierwotnej niewinności i dobroci, pragnieniu harmonii ze światem i in¬nymi ludźmi. J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - patrz: dworek. Sentymentalizm - Na wsi żyją ludzie, którzy przez bliski kontakt z naturą zachowali pierwotne, wrodzone naturze ludzkiej dobro, zniszczone przez cywili¬zację. Prostota i niewinność życia na wsi jest przeciwieństwem uwikłanego w konwenanse, pełnego fałszu i za¬kłamania życia w mieście. Tylko wieś¬niacy mogą doświadczać prawdziwej, szczęśliwej miłości (filozofia J.J. Rous-seau). I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - patrz: dworek. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter na wsi szuka spoko¬ju i ukojenia po przeżytej przygodzie miłosnej. Prosty lud wydaje mu się żyć szczęśliwie, w doskonałej harmonii ze światem. Jednak w miarę jak kompliku¬ją się jego uczucia w stosunku do Lotty, zmienia sę też jego widzenie wsi. P.Ch. de Laclos „Niebezpieczne zwią¬zki" - Wiejska posiadłość ciotki Val-monta, gdzie życie płynie spokojnym rytmem, a ludzie odznaczają się wysoki¬mi walorami moralnymi, stanowi jask¬rawe przeciwieństwo pełnego intryg, zepsutego Paryża. H. Rzewuski „Listopad" - patrz: dwo¬rek. Romantyzm - Dla romantyków wieś była miejscem, gdzie przetrwały dawne tradycje. Życie na wsi, podporządkowa¬ne odwiecznym prawom moralnym, zbliżało do tajemniczej, czasem groźnej, ale zawsze sprawiedliwej natury. Wieś¬niacy, nie skażeni przez cywilizację, zachowali zdolność do kontaktu ze światem pozazmysłowym. A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - Wieś jest miejscem, gdzie żyje się według elementarnych, odwiecznych praw mo* ralnych, w przekonaniu, że nie masz zbrodni bez kary („Lilije"). A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" -W So- plicowie panują patriarchalne stosunki. Sędzia Soplica jest nie tylko skrzętnym gospodarzem, który sam dogląda swoje-go majątku, ale również niemal ojcem dla swoich chłopów. Patrz: Arkadia, dworek. L.N. Tołstoj „Wojna i pokój" - Wieś jest najlepszym schronieniem przed zbliżającymi się wojskami Napoleona. Na wieś ucieka z Moskwy rodzina Ros¬towych. N.W. Gogol „Martwe dusze" - Rosyjs¬ka wieś jest zacofana, nędzna i brudna. Nawet ziemianie żyją w prymitywnych warunkach, egzystując prawie jak chło¬pi. Patrz też: podróż/wędrówka. E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Za¬ścianek Bohatyrowiczów to miejsce, gdzie ludzie są szczęśliwi dzięki pracy (patrz: praca), która daje im poczucie spełnienia w życiu. Tu także żywa pozo¬stała pamięć o powstaniu. Dla Bohatyro¬wiczów mogiła powstańcza jest swego rodzaju świętością. E. Orzeszkowa „Cham" - Na wsi żyją ludzie obdarzeni niezwykłą siłą wewnę¬trzną i dobrem. Kultura wiejska, z jej prostymi i klarownymi prawami, prze¬ciwstawiona zostaje rozkładowemu działaniu cywilizacji miejskiej, która nieodwracalnie zniszczyła psychikę Franki. E. Orzeszkowa „Dziurdziowie" - Na wsi kwitną wszelkie zabobony. Prymi¬tywni chłopi, pozbawieni dobrodziejst¬wa oświaty, ciągle wierzą w czary i gus¬ła. Prowadzi to do tragedii - tytułowi Dziurdziowie mordują Pietrusię, wesołą i życzliwą ludziom żonę kowala, ponie¬waż cała wieś uważa ją za czarownicę. M. Konopnicka - Poetka prezentuje w swych wierszach obraz wsi pełnej nędzy i ludzkich nieszczęść. Chłopi umierają z głodu, ich dzieci nie wiedzą, co to szczęśliwe dzieciństwo. Wyczer¬pująca praca ponad siły nie jest źródłem radości, ale chorób i przedwczesnej śmierci. M. Konopnicka „Wolny najmita" - Uwłaszczenie nie poprawiło warun¬ków życia na wsi ani nie zlikwidowało nędzy. Bohater liryczny wiersza, biedny chłop, musi opuścić swoje gospodarst¬wo i wyruszyć w świat w poszukiwaniu pracy, bo nie jest w stanie wyżywić rodziny. Jest wolny, bo rzucić mógl dach swego domu, wolny, bo jego ostatni sierota, co z głodu opuchł na wiosnę, nie żyje... B. Prus „Antek" - Na wsi ciągle jesz¬cze ludzie wierzą w najróżniejsze zabo¬bony i gusła, a lekarzami są znachorzy, którzy niejednokrotnie przywodzą swo¬ich pacjentów do śmierci (Rozalka). Tutaj też rodzą się niezwykłe talenty, którym nie jest dane się rozwinąć (An¬tek). B. Prus „Lalka" - Wokulski wyjeżdża na wieś, do Zastawka po powrocie z Pa¬ryża. Tutaj zabłyśnie talentami towarzy¬skimi. Tutaj będzie go próbowała uwieść pani Wąsowska. Tutaj wreszcie uda mu się ostatecznie porozumieć z panną Łęcką. H. Sienkiewicz „Szkice węglem" - Wieś po reformie uwłaszczeniowej z pozoru jest samodzielna i ma własne instytucje samorządowe. Naprawdę jed¬nak chłopi, nieświadomi swoich praw, pozbawieni opieki dziedziców, którzy stosują „zasadę nieinterwencji", dostali się pod wpływ kanalii i łajdaków typu Zołzikiewicza. H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec¬kich" - patrz: dworek. J. Kasprowicz „Z chałupy" - Na wsi panuje skrajna nędza - choroba czy śmierć kogoś z chłopskiej rodziny po¬ciąga za sobą zwykle konieczność po¬zbycia się gospodarstwa. Chłopskie cha¬ty są biedne i zniszczone. Dzieci wiejs¬kie z trudnością zdobywają wiedzę i nie-jednokrotnie z głodu i wyczerpania umierają. J. Kasprowicz „Księga ubogich" - Wieś daje poczucie bezpieczeństwa, chroni przed zgiełkiem świata. codzienne, proste zajęcia dają radość i szczꜬcie. Bliski kontakt z naturą uczy, że przemijanie należy do porządku rzeczy i uwalnia od lęku przed śmiercią. S. Wyspiański „Klątwa" - Na wsi panują odwieczne prawa i surowe zasa¬dy moralne. Chłopi są przekonani, że susza, która niszczy ich pola, jest karą Boga za to, że ksiądz ma romans z młodą gospodynią i ochrzcił dzieci pochodzące z tego związku. Jedynym ratunkiem przed klęską głodu jest złożenie ofiary na polach. Narastająca wrogość wsi wobec kobiety prowadzi w końcu do tragedii - jej dzieci zostają złożone w krwawej ofierze, by przebłagać Boga. Kiedy umiera także ukamienowana przez tłum matka, spadają pierwsze kro¬ple deszczu i zaczyna się burza, która niszczy chłopskie chaty. S. Wyspiański „Wesele" - 1) Patrz: artysta. 2) Dziennikarz chciałby widzieć wieś jako szczęśliwą Arkadię, do której nie docierają sprawy wielkiego świata ani problemy polityczne. 3) Choć wspo¬mnienia rzezi galicyjskiej są ciągle ży¬we, inteligenci strzegą się tych badań, bo to im psuje obraz wsi. 4) Powierz¬chowna fascynacja życiem wsi łączy się u inteligentów z miasta z całkowitą nieznajomością realiów życia wiejskie¬go. W.S. Reymont „Ziemia obiecana" - Wieś jest jedynym miejscem, gdzie w drapieżnym świecie goniącym za pieniądzem można jeszcze znaleźć ciszę i spokój. Na wsi istnieje jeszcze praw¬dziwa miłość, która opiera się na po¬święceniu dla drugiego człowieka (An-ka), a nie na wyuzdanej namiętności (Zukerowa). Patrz: dworek. W.S. Reymont „Chłopi" -1) Reymont ukazuje wieś po uwłaszczeniu, kiedy zdążyła się już wykształcić wewnętrzna hierarchia. Mieszkańcy Lipiec dzielą się według ilości posiadanej ziemi. Ci, któ¬rzy mają jej najwięcej, decydują o naj-ważniejszych dla wsi sprawach (Maciej Boryna). Ale też właśnie oni wyzyskują tych, którzy ziemi mają mało i muszą - aby przeżyć - godzić się na upokarza¬jące traktowanie przez najbogatszych. 2) Lipce stają się dla Reymonta mode¬lem świata, na którym demonstruje on prawa rządzące życiem ludzkim, zarów¬no jednostkowym, jak i społecznym (patrz: axis mundi). 3) Życie na wsi podporządkowane jest rytmowi natury z jego powtarzalnością i biegowi roku liturgicznego, co sprawia, że czas w po¬wieści nie jest wielkością linearną, ale toczy się, jak we wszystkich kulturach tradycyjnych, po okręgu. S. Żeromski „Ludzie be/domni" - Podczas pobytu w Cisach Judym widzi nędzę wsi i przerażające warunki higie¬niczne, w jakich żyją chłopi. Choroby, które ich dziesiątkują, są efektem biedy i niewiedzy. S. Żeromski „Przedwiośnie" - Obraz nędzy wsi (Chłodek) kontrastuje z bez¬troskim życiem ziemiańskich dworów. Odzyskanie niepodległości nie zmieniło niczego w życiu chłopów, tak jak nie zlikwidowało innych problemów społe-cznych. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1) Dla Barbary wieś jest miejscem przymuso¬wego pobytu, które uniemożliwiło jej osiągnięcie w życiu wyższych celów i skazało na bezbarwną egzystencję, z dala od ważnych spraw świata. Tęskni za życiem w mieście, wśród ludzi i nie¬ustannego ruchu, ale kiedy wyprowadzi się do Kalińca, będzie tęskniła do Ser-binowa i życia na wsi. 2) Bogumił traktuje wieś jako miejsce, gdzie po tułaczce i trudnym życiu odnalazł wreszcie spokojną przystań. Tu także może się w pełni zrealizować, pracując na roli i służąc, jak sam mówi, nie Daleniec-kiemu, ale ziemi - tworząc historię. M. Dąbrowska „Ludzie stamtąd" - Opowieści o życiu służby folwarcznej i chłopów stają się dla Dąbrowskiej pretekstem do snucia refleksji na temat uniwersalnych problemów ludzkiego lo¬su: miłości, odtrącenia, niezrozumienia. M. Pawlikowska-Jasnorzewska „Re¬zerwat" - patrz: dworek. K. Wierzyński „Ojczyzna chochołów" - patrz: dworek. W. Gombrowicz „Ferdydurke" - Wieś jest miejscem, gdzie czas jakby się zatrzymał. Chłopi nienawidzą panów, panowie pogardzają chłopami, którzy dodatkowo, żeby podkreślić swoją niż¬szą pozycję społeczną, udają psy. J. Tuwim „Kwiaty polskie" - 1) Pod¬miejskie letnisko, wieś dla mieszczu¬chów, choć kiczowate, jest jednak pięk¬ne, bo to świat, którego już nie ma, świat zniszczony przez wojnę. 2) Przedwojen¬na polska wieś to nędza chłopskich chat i chłopskiego życia. Głód, szkorbut, anemiczne dzieci tworzą obraz bardzo przygnębiający, ale osnuty mgiełką nos¬talgii, bo to także część nie istniejącego już świata. T. Nowak „Mojego rodu gość" - Kul¬tura wiejska to harmonia w stosunkach z przyrodą i drugim człowiekiem. Mias¬to niesie demoralizację i zanik wartości etycznych. Bohaterem jest człowiek znajdujący się w sytuacji podwójnego wyalienowania - czuje się uczuciowo związany z wsią, ale już tam nie miesz¬ka, żyje w mieście, ale nie potrafi pogodzić się z rządzącymi w nim prawa- mi. J. Kawalec „Tańczący jastrząb" - Człowiek na wsi zniewolony jest przez zwierzęta, rośliny, a nawet drobne rze¬czy i „przypisany do ziemi". Ale kiedy przenosi się do miasta, jak zrobił to główny bohater, Michał Toporny, nie potrafi odnaleźć szczęścia i żyje z kom¬pleksem niższości wobec wszystkich ludzi wokół. E. Redliński „Konopielka" - Zacofana wieś na kresach wschodnich, odizolo¬wana od świata przez bagna i lasy, które ją otaczają. Wieś się nie rozwija, jest taka sama jak dwieście i trzysta lat temu. Nie ma prądu ani kanalizacji, mieszkań¬cy panicznie boją się wszelkich przeja¬wów cywilizacji. Histerycznie reagują na pojawienie się urzędników i ich próby doprowadzenia do wsi drogi czy założenia szkoły. Zabraniają dzieciom kontaktować się z nauczycielką. Są za¬bobonni: wierzą w zjawy i duchy. Nie¬którzy nie znają nawet swego nazwiska i nie interesuje ich to. Chociaż wiedzą, że można kosić żyto kosą, robią to sierpem, bo uważają, że podchodzenie do żyta z kosą, jak do trawy, świadczy o braku szacunku dla zboża i musi ściągnąć na wieś nieszczęścia i gniew boży. Gdy jeden z mieszkańców spróbu¬je zastosować to udogodnienie, cała wieś odwróci się od niego i nawet rodzina (ojciec, żona) wystąpią przeciw¬ko niemu. W. Myśliwski „Klucznik" - Nowy ustrój przyniósł na wieś zmiany, które niszczą dawne patriarchalne stosunki. Stary dziedzic, umierając, oddaje chłopu klucze do pałacu, czyniąc go jakby swoim spadkobiercą. W. Myśliwski „Kamień na kamieniu" - Wieś jest miejscem, gdzie ciągle „no¬we" walczy ze „starym", nowoczesność próbuje bezskutecznie pokonać trady¬cję. Choć walka jeszcze się nie skoń¬czyła, „nowe" wcześniej czy później odniesie zwycięstwo. S. Mrozek „Wesele w Atomicach" - patrz: wesele/gody. * „Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła?" (J. Kochanowski) * „Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna". (S. Wyspiański) * „To dobre opowiadać w mieście o rozkoszach wsi, ale co za nuda je przeżywać". (A. Kowalska)