Motyw ucieczki w literaturze

Ucieczka Ucieczka - Uciekanie skądś i przed czymś, nagłe opuszczenie jakiegoś miejsca, wydostanie się, schronienie gdzieś. W innym sensie może być rozu¬miana jako ucieczka przed samym sobą czy rzeczywistością. Biblia (ST) - 1) Lot, ostrzeżony przez wysłanników Boga, ucieka z płonącej Sodomy wraz z żoną i córkami. Został ocalony jako jedyny sprawiedliwy. Patrz: żona, przemiana. 2) Ucieczka narodu wybranego z Egiptu, zwana ina¬czej exodusem (wyjściem), odbywa się nocą. Za uciekającymi podążają wojska faraona, które pochłoną odmęty Morza Czerwonego. Naród wybrany staje się wolny i rozpoczyna wędrówkę do Ziemi Obiecanej. Patrz: podróż/wędrówka. 3) Dawid, ostrzeżony przez Jonatana, ucie¬ka z kraju w obawie o własne życie. Wraca tam dopiero po śmierci zawist¬nego Saula. Biblia (NT) - Po wydaniu rozkazu przez Heroda (zabicia pierworodnych) Józefo¬wi ukazuje się we śnie anioł i ostrzega go, by uciekł do Egiptu wraz z Maryją i Jezusem. Powrócić ma po ponownym ukazaniu się anioła (śmierć Heroda). Mitologia -1) Wbrew woli króla Mino-sa, Dedal i Ikar uciekają z Krety na skrzydłach zrobionych z ptasich piór i wosku. Dla Ikara, niepomnego prze¬stróg ojca, ucieczka ta zakończy się śmiercią. 2) Syzyf dwukrotnie ucieka przed śmiercią: gdy zabrania żonie po¬chówku swego ciała, a potem gdy więzi bożka Tanatosa. Okazuje się jednak, że przed śmiercią nie można uciec, a Syzyf został surowo ukarany za nieposłuszeńs¬two bogom. 3) Po zamordowaniu swych synów i królewny Kreuzy (rywalki w walce o Jazona) Medea, chcąc unik¬nąć odpowiedzialności, ucieka do ro¬dzinnej Kolchidy. J. da Yoragine „Legenda na dzień św. Aleksego" - Aleksy ucieka z rodzin¬nego domu, by rozpocząć nowe życie, pełne wyrzeczeń i poświecone Bogu. Początkowo żyje w Edessie, jednak po uznaniu go za świętego (cud z obrazem Matki Boskiej) ucieka z miasta, a los kieruje go znów do Rzymu, gdzie przez następne siedemnaście lat mieszkać bę¬dzie pod gankiem domu swego ojca. F. Yillon „Wielki Testament" - Wy¬chowany w domu kanonika Wilhelma Yillona, Francois Yillon ucieka od ży¬cia, jakie mu przeznaczono. Z dobrze zapowiadającego się uczonego staje się złodziejaszkiem i hulaką, jednakże tyl¬ko takie życie uważa za prawdziwe i autentyczne. Ucieczką przed rzeczywi¬stością (brakiem tożsamości, wyobco¬waniem, wyrokami sądowymi) jest dla niego alkohol, a także kobiety. Patrz: retrospekcja. W. Szekspir „Romeo i Julia" - Po zamordowaniu Tybalta, jednego z Ka-pulettich, Romeo zmuszony jest uciekać z Werony. Ucieczka ta będzie kosz-tować go małżeństwo z Julią, a w kon¬sekwencji - życie. W. Szekspir „Hamlet" - Hamlet ucie¬ka przed śmiercią, fałszując list Klau¬diusza wieziony przez Rozenkranca i Gildensterna. Jest to punkt zwrotny w tragedii: tym razem Hamlet zdecydo¬wany jest pomścić śmierć ojca. Molier „Don Juan" - Dla Don Juana ucieczką przed rzeczywistością, pełną surowych zasad moralnych i przesądów, jest wolna miłość. Uciekając od moral¬ności, jak i przed odpowiedzialnością, depcze on zasady chrześcijańskiego świata, np. mając za nic sakrament małżeństwa, czystość czy altruizm. Wolter „Kandyd" - Wszystkie ucie¬czki Kandyda spowodowane zagroże¬niem zewnętrznym (np. wyrok inkwizy-cji), wskazują na to, że na tym najlep¬szym z możliwych światów człowiekowi trudno jest znaleźć dla siebie miejsce, a wszędzie panuje przemoc i życie ludzkie jest zagrożone. Patrz: po¬dróż/wędrówka, uczeń i mistrz. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter ucieka od miasta, od cywilizacji i stosunków społecznych, na wieś, gdzie spodziewa się rozpocząć nowe życie. Problemy związane z bra¬kiem akceptacji w społeczeństwie zo¬stają zastąpione problemami osobisty¬mi, co w konsekwencji prowadzi do następnych dwóch ucieczek: przed mi¬łością do Lotty (wraca do ukochanej, nie mogąc bez niej żyć), aż w końcu do ucieczki przed życiem (samobójstwo). G.G. Byron „Giaur" - Giaur ucieka z miejsca zbrodni, kraju Hassana, a tak¬że od całego świata, by dokonać żywota w jednym z klasztorów. Ucieczka ta nie uspokoi jednak jego sumienia i serca; nadal widzi obrazy z przeszłości. Patrz: retrospekcja. A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus¬taw ucieka przed nieszczęśliwą miłością i cierpieniem w śmierć. Nie wie jednak, że ucieczkę tę okupi surową karą. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Tytułowy bohater ucieka z Litwy, od ukochanej żony, by wypełnić swoją misję: pokonanie Krzyżaków. Patrz: ry¬cerz. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Po najeździe Moskali na zamek Horeszków i zabiciu Stolnika, Jacek Soplica ucieka z Soplicowa, by rozpocząć nowe życie Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Hrabia Henryk ucieka od żony i filis-terskiego życia w krainę ułudy, do której prowadzi go Dziewica. Ucieczka ta koń¬czy się klęską: Dziewica okazuje się koszmarną marą, a rodzina Henryka rozpada się. H. Balzac „Ojciec Goriot" - Yautrin ucieka z galer, by na nowo zacząć życie. Jego ucieczka do Paryża to wkroczenie do wielkiego miasta, którego moralność w rzeczywistości niczym nie różni się od moralności galernika. E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - He- athcliff ucieka z Wichrowych Wzgórz, gdy dowiaduje się o zaręczynach Kata¬rzyny i jej pogardliwym stosunku do niego. Celem ucieczki jest wzbogacenie się, osiągnięcie odpowiedniej pozycji społecznej, by potem walczyć o serce ukochanej. Innym celem jest chęć ze¬msty na rodzinie Lintonów i Earnsha-wów. A. Dumas „Królowa Margot" - 1) Henryk Nawarski, w czasie wojen reli¬gijnych, ucieka z dworu Walezjuszy, w czym pomaga mu żona, Margot. Ucieczka ma uchronić jego, hugonotę, przed niechybną śmiercią. Wraca dopie¬ro wtedy, gdy wezwie go umierający Henryk Ul, by przekazać mu koronę i tron. 2) Henryk Walczy ucieka potaje-mnie z Polski na wieść o śmierci brata, Karola IX. Nie waha się zostawić pus¬tego tronu, by spełnić swe największe marzenie - zostać królem Francji. A. Dumas „Hrabia Monte Christo" - Po jedenastu latach węzienia Edmund Dantes ucieka z twierdzy, by zemścić się za poniesione krzywdy, wymierzyć sprawiedliwość winowajcom i poślubić ukochaną kobietę. Jego dalsze losy to nieustanna ucieczka przed samym sobą i wyznawanymi niegdyś wartościami, co jest warunkiem zemsty. B. Prus „Lalka" - 1) Dla Ignacego Rzeckiego ucieczką od teraźniejszości są nie tylko wspomnienia, ale i marze¬nia, zarówno te dotyczące Wokulskiego, jak i polityczne (powrót napoleonidów). Niedoskonałość świata, w którym przy¬szło mu żyć, rekompensują pamięć i wy¬obraźnia. 2) Stanisław Wokulski próbu¬je uciec przed miłością do Izabeli, wyjeż-dżając do Paryża, jednakże samo uczu¬cie, jak i wspomnienia (w niemal każdej napotkanej kobiecie widzi ukochaną) są tak silne, że wraca do Warszawy. 3) Po zdradzie Izabeli Stanisław Wokulski ucieka od świata towarzyskiego, zamy¬kając się w swoim mieszkaniu. Wkrótce opuści także Warszawę, nie informując nikogo, dokąd jedzie. W ten sposób stara się uciec od przeszłości. 4) Izabela Łęcka ucieka przed prawdziwą rzeczy¬wistością w świat marzeń, literatury i wspomnień, przez co jej widzenie życia i ludzi będzie dalekie od prawdy, a prawdziwie wielkie uczucia traktować będzie jak coś śmiesznego i niezrozu¬miałego. H. Sienkiewicz „Quo vadis" - Tytuł powieści pochodzi ze sceny ucieczki św. Piotra z Rzymu, kiedy to spotyka on na swej drodze Chrystusa. Quo vadis, Do-mine? (Dokąd idziesz, Panie?) - pyta św. Piotr, na co Jezus odpowiada mu, iż zmierza do Rzymu, by tam dać się powtórnie ukrzyżować. Wtedy to Piotr decyduje się wrócić do miasta. A. Rimbaud „Statek pijany" - Wiersz można potraktować jako zapis narkoty-czno-alkoholowych wizji podmiotu liry-cznego (zapewne samego poety), który poprzez sztuczne raje ucieka od rzeczy¬wistości. Pełna zawirowań i niebezpie¬czeństw „podróż" kończy się, a wiersz zamykają słowa tęsknoty za krainą spo¬koju. Patrz: podróż/wędrówka. K. Przerwa-Tetmajer „Hymn do Nir¬wany" - Utrzymana w modlitewnym tonie prośba do Nirwany (przyjdź króle¬stwo Twoje) jest wyrazem chęci ucie¬czki od rzeczywistości, od zła i szpetoty życia, a przede wszystkim od ludzi. S. Korab-Brzozowski „O przyjdź!" - patrz: samobójstwo, śmierć. T. Mann „Śmierć w Wenecji" - Gus¬taw Aschenbach wyjeżdża z Niemiec, by uciec od schematu codziennego ży-cia. Prawdziwą ucieczką od rzeczywis¬tości będzie jednak miłość do Tadzia, dzięki której stanie się zupełnie innym człowiekiem. S. Zeromski „Ludzie bezdomni" -Ży¬cie inżyniera Korzeckiego to nieustanna ucieczka przed samym sobą i nadmier¬nie wyedukowaną świadomością. Ucie¬ka on od nudy i bezsensu życia w podróże i literaturę, nie znajdując nigdy ukojenia. Patrz: samobójstwo. G. Zapolska „Moralność pani Duls-kiej" -1) Felicjan Dulski ucieka z domu do kawiarni i kolegów, by uwolnić się spod wpływu żony. 2) Zbyszko Dulski tylko pozornie chce uciec przed matką do świata cyganerii. Gdy przychodzi mu podjąć ważną życiową decyzję, zamiast uciekać od matki ucieka się do matki by uwolniła go od odpowiedzialności. A. Gide „Fałszerze" - Bernard Profi-tendieu ucieka z domu, gdy dowiaduje się, że jest nieślubnym dzieckiem, co w jego mniemaniu sprowadza go do roli pariasa w rodzinie. Doświadczenia, ja¬kich nabył po ucieczce z domu, po¬dróżując z Edwardem, sprawiły, iż po¬wróci do rodziny i pogodzi się z nią. Z. Nałkowska „Granica" - patrz: wina i odpowiedzialność. J. Iwaszkiewicz „Brzezina" - Śmier¬telnie chory Staś stara się uciec przed myślą o śmierci. Taką ucieczką staje się jego ostatnie, niezwykle namiętne uczu¬cie do Malwiny. Dzięki zmysłowości zapomni o chorobie. Patrz: miłość i śmierć. M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorza¬ta" - Mistrz próbuje uciec przed rzeczy¬wistością radziecką i socrealizmem w zamierzchłą historię. Okazuje się jed¬nak, że pisana przezeń książka o Pon-cjuszu Piłacie uwikła go jeszcze bar¬dziej w panujące układy i zaprowadzi do domu wariatów. E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny" -1) Morozow to przedstawiciel rodziny szlacheckiej, który ucieka do Paryża przed rewolucją. Wie doskonale, że nigdy nie zobaczy swojej ojczyzny. 2) Doktor Ravic, przeciwnik Hitlera, ucie¬ka z nazistowskich Niemiec. Życie jego jest konfiguracją losów ówczesnych uchodźców z tego kraju: ucieczka, brak obywatelstwa innego kraju, nieustanna groźba repatriacji i niemożność ułożenia sobie życia. W rzeczywistości będzie on uciekał do końca życia nie tylko przed ustrojem, ale i przed wspomnieniami. Patrz: przyjaźń. J. Andrzejewski „Popiół i diament"- Ucieczka Maćka Chełmickiego przed żołnierzami ma charakter symboliczny; w istocie bohater ucieka przed historią. Zakończy się ona tragicznie: Maciek zostaje zastrzelony. Patrz: pokolenie stracone. G. Orwell „Rok 1984" - Winston Smith, uciekając przed koszmarem rze¬czywistości, stara się stworzyć sobie azyl: wraz z Julią znajdują mały pokój w dzielnicy proli, gdzie spotykają się od czasu do czasu. Nie da się jednak uciec przed czujnym okiem Wielkiego Brata i jego partii; Winston i Julia zostali zatrzymani, by przejść przymusową re¬edukację. J. Andrzejewski „Bramy raju" - 1) Blanka i Aleksy Melissen uciekają od nieszczęśliwej miłości do Jakuba w mi¬łość sensualną, która daje im chwile zapomnienia. Nie ukoi to jednak ich bólu i nie pomoże pozyskać uczucia Jakuba. 2) Dla Ludwika z Yendome jedynym sposobem na ucieczkę przed potrzebą gwałtu i okrucieństwa, jak i bólem istnienia, jest żądza, przyjaciół¬ka samotnych, która może być jednak tylko chwilowym antidotum. M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia" - 1) Grzegorz stara się uciec od błędów przeszłości oraz nieszczęśliwego uczu¬cia, topiąc smutek w kieliszku. Nie rozwiązuje to jego problemów i powoli doprowadza do załamania psychiczne¬go. 2) Agnieszka i Piotr, chcąc uciec od wszechogarniającej prozy i szarości ży¬cia, ocalenie widzą w miłości. Jednak i ona nie jest możliwa; dla tych dwojga nie ma ich własnego miejsca na ziemi, a wspomnienia z przeszłości nie po¬zwalają Piotrowi zaangażować się cał¬kowicie w to uczucie. Patrz: pokolenie stracone. M. Frisch „Homo Faber" - Max Faber bezskutecznie próbuje uciec przed prze¬znaczeniem. Dziecko, którego nie chciał i którego się wyrzekł, po latach wróci do jego życia jako kochanka, a przecież zarazem i córka. G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno¬ści" - 1) Josć Arcadio Buendia, senior rodu, na starość ucieka od normalnego życia. Prowadzi w laboratorium „tajem¬nicze" badania, próbuje zgłębić tajem¬nice alchemii, a wszystko to prowadzi go do szaleństwa. 2) Josó Arcadio młodszy ucieka z cyganami z Macondo, by poznać prawdziwy świat i wyzwolić się spod dominacji rodziców. Po latach wróci jednak do miasta, gdzie będzie traktowany niemal jako jeden z cudów świata. K. Yonnegut „Rzeźnia numer pięć" - Billy Pilgrim ucieka przed koszmar¬nymi wspomnieniami z czasów wojny na wyimaginowaną planetę Tralfama-dorię, gdzie nie tylko jest ośrodkiem zainteresowania (przybysz z Ziemi), ale także sprawdza się jako mężczyzna (przeżywa romans z gwiazdą srebrnego ekranu). M. Ondaatje „Angielski pacjent" - 1) Hana, której wojna zabrała wszystkich najbliższych, ucieka od niej jeszcze przed jej zakończeniem. Osiadając w willi San Girolamo, gdzie opiekuje się swoim angielskim pacjentem, odrywa się od koszmaru przeżytych wydarzeń. Prawdziwy azyl i ucieczkę od przeszło¬ści odnajdzie dopiero w miłości do Kipa, hinduskiego sapera. 2) Almasy stara się przez całe swoje dorosłe życie uciekać od polityki, podziałów na narody i wo¬jen. Idealnym miejscem równości wszy¬stkich wobec życia i śmierci jest dla niego pustynia, dokąd ucieka z Europy. Postawa Almasy'ego i jego jednostron¬ne widzenie świata doprowadzą do tra¬gedii tysięcy ludzi. Patrz: zdrada. J. Hurt „Skaza" - Po śmierci Martina jego ojciec rezygnuje z udziału w życiu politycznym i towarzyskim; ucieka z Londynu na południe Europy. Uciecz¬ka z miejsca tragedii nie jest jednak ucieczką od wspomnień, które towarzy¬szyć mu będą do końca życia. Patrz: wina i odpowiedzialność. O. Tokarczuk „Podróż ludzi Księgi" - Zafascynowany mistycyzmem i historią Księgi, Markiz powoli oddala się od rzeczywistego życia. W końcu opuszcza Paryż, ucieka od codziennych proble¬mów życia rodzinnego, by poświęcić się poszukiwaniu Księgi. * Z trzydziestu sześciu planów ucieczka jest planem najlepszym, (przysłowie chińskie) * „Ucieczka może być czasem dowodem wielkiej odwagi". (R. Cabaj) * ,,Nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma innej ucieczki". (W. Gombrowicz) * „Niekiedy pieniądze, kariera, ożywiona działalność czy władza to nic innego jak formy ucieczki przed sobą. Sposo¬by, by zagłuszyć lęk i niepewność". (J. Niecikowski) * „Uchodźcy ze swojej ziemi to jeszcze nic. Gorsi są uchodźcy ze swych czasów". (J. Tuwim) * „W ucieczce zawsze ginie więcej żołnierzy niż w walce". (S. Lagerlof) * „W miłości jest tylko jedno wyjście - ucieczka". (Napoleon Bonaparte) * „Łatwiej jest uciec samemu niż przyjąć ucieczkę kogoś od siebie". (Z. Bystrzycka)