Zagadnienia pozytywizmu - Eliza Orzeszkowa

Eliza Orzeszkowa. Tematem noweli "A.. B.. C.." jest walka o polską oświatę w warunkach narodowościowego ucisku zaborców. Opowiadanie to zaadresowane jest do inteligencji, zawiera wyraźny nakaz podejmowania "pracy u podstaw". Bohaterka - Joanna Lipska - córka polskiego nauczyciela, mieszka wraz z bratem, skromnym urzędnikiem, którego niewielka pensja musi im wystarczyć na życie. Joanna zajmuje się domem, robiąc wszystko, by żyć godnie i by jej ciężko pracujący brat miał choć trochę lżej. Jednak nieustannie gnębi ją myśl, że jest mało użyteczna, że jest dla niego ciężarem. Z radością więc przyjmuje propozycję kilku robotniczych rodzin, by zajęła się kształceniem ich dzieci i nauczyła je czytać i pisać. Z zapałem podejmuje tę pracę, choć wynagrodzenie jest bardzo niewielkie. Pewnego dnia otrzymuje wezwanie do sądu, gdzie zostaje uznana winną prowadzenia szkoły bez zgody odpowiednich władz zaborców. Ciężkie życie Joanny stało się jeszcze cięższe. Jednak mali uczniowie nie dają jej spokoju, co wywołuje wściekłość brata Joanny. Przestraszone dzieci uciekają, zostaje jednak najmłodsza z nich, mała Mańka, która nadal chce się uczyć. I znów słychać z pokoju Joanny głos dziecka, uparcie powtarzający "A.. B.. C..". Tytułowy bohater noweli "Tadeusz" to dwuletni malec, syn chłopa. Ukazane zostają codzienne wydarzenia z jego życia - przebudzenie, śniadanie, przygotowanie do wyjścia z matką, droga do pracy w polu, modlitwa przed kapliczką, spotkanie z Klemensem, praca w ogrodzie - słowem powszedni dzień chłopów. Nic nie zapowiada nadchodzącej tragedii. Zajęta pracą matka co pewien czas spogląda na chłopaka, siłą rzeczy niezbyt jednak często. A malca fascynuje wiele rzeczy - słońce, kwiaty, motylek... Zaciekawiony oddala się od matki, aż trafia nad brzeg stawu. Dostrzega piękne kwiaty, chce je zerwać, traci równowagę i wpada do wody. Tonie bez jednego nawet krzyku. Orzeszkowa atakuje tu panująca na wsi prawa i porządki, podkreśla konieczność zmiany takiego stanu rzeczy, mówi o dramatach, jakie spotykają małe i bezbronne dzieci. To właśnie przedstawienie świata z perspektywy dziecka podkreśla tragizm i okrucieństwo zdarzeń.