Co to jest Phare?

W połowie 1989 roku, podczas spotkania grupy najbardziej uprzemysłowionych państw świata podjęto decyzję o uruchomieniu specjalnego funduszu pomocowego zarządzanego przez Komisję Europejską, który miał na celu pomóc Polsce i Węgrom w przeprowadzaniu zmian politycznych i gospodarczych. Program otrzymał nazwę: `"Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies" - Polska i Węgry - Pomoc na rzecz restrukturyzacji gospodarki /PHARE/. W kolejnych latach krąg beneficjentów programu poszerzał się o inne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Nazwa programu pozostała jednak ta sama, choć pisownię skrótu zmieniono z "PHARE" na "Phare". Phare jest największym programem bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla Europy Środkowej i Wschodniej, z którego korzysta 10 państw stowarzyszonych z Unią Europejską oraz Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina. W krajach, które wystąpiły z wnioskiem o przystąpienie do UE program ma na celu wspieranie działań przygotowujących do członkostwa. W pozostałych krajach Phare wspiera proces transformacji politycznej i ekonomicznej. W latach 1990 - 1999 środki pomocowe Phare dla wszystkich krajów wyniosły 10,31 mld euro. Zgodnie z ustaleniami Agendy 2000, w najbliższych latach fundusze Phare zostaną znacznie zwiększone. W budżecie Unii na lata 2000 - 2006 ich wysokość ustalono na sumę 1,56 mld euro rocznie. W ramach Phare funkcjonują programy krajowe, programy dla beneficjentów w kilku krajach oraz Programy Współpracy Przygranicznej (Phare Cross-Border Co-operation). Programy krajowe (national programmes) realizowane są na podstawie corocznego memorandum finansowego przez administracje krajów otrzymujących pomoc Phare. W początkowym okresie, większość środków Phare była kierowana na wprowadzanie zasad gospodarki rynkowej, ożywianie przedsiębiorczości i demokratyzację. Obecnie środki Phare wspomagają przede wszystkim finansowanie projektów służących przygotowaniu państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Programy dla beneficjentów w kilku krajach (multibenefitiary programmes) Zgodnie z założeniami nowych regulacji programu Phare, podkreślających znaczenie programów krajowych w procesie przygotowań krajów kandydujących do członkostwa, Komisja Europejska uprościła niektóre procedury. Funkcjonujące do roku 1999 programy wielonarodowe i horyzontalne zostały zastąpione programami dla wielu beneficjentów. Są one zarządzane wspólnie przez Komisję i kraje w nich uczestniczące. Celem tych programów jest szukanie wspólnych rozwiązań dla problemów przekraczających obszar jednego państwa. Koncentrują się one na problemach związanych z systemem zabezpieczeń socjalnych, ochroną środowiska, energetyką, bezpieczeństwem energetyki atomowej, transportem, telekomunikacją i walką z nielegalnym handlem narkotykami. I tak np. w ramach programu Consensus, mającego na celu wspomaganie reform zabezpieczenia społecznego /system ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, zasiłków dla bezrobotnych/, sfinansowane zostały m.in. ekspertyzy, dotyczące wdrażania reform społecznych w Polsce Program ACE, skierowany na wymianę wiedzy i doświadczeń w dziedzinie rozwoju myśli ekonomicznej Przyznawał granty dla absolwentów szkół wyższych z krajów Europy Środkowej, którzy zamierzają prowadzić badania, rozpocząć lub kontynuować studia doktoranckie w dziedzinie ekonomii na uczelniach w krajach Unii Europejskiej. Otwarty jest jeszcze termin składania zgłoszeń na uczestnictwo w seminariach i konferencjach poświęconych tematom ekonomicznym. W latach ubiegłych z funduszy wielonarodowego programu Distance Education /Kształcenie na odległość/ sfinansowano wyposażenie placówek, służących edukacji niestacjonarnej. Wśród programów dla wielu beneficjentów wymienić należy także Program Ochrony Własności Intelektualnej, Program Ochrony Własności Przemysłowej (RIPP) oraz programy mające na celu pomoc w usprawnieniu funkcjonowania instytucji rządowych i administracji publicznej w krajach ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej. Od wielu lat Polska uczestniczyła w wielonarodowych i horyzontalnych programach LIEN, PARTNERSHIP oraz Phare-DEMOKRACJA, dotyczących rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, demokracji i praw człowieka. Programy LIEN i PARTNERSHIP wygasły w roku 1999. Phare-DEMOKRACJA wspiera działania na rzecz praw człowieka, mniejszości narodowych i tzw. grup nieuprzywilejowanych. Kontynuując pomoc dla sektora pozarządowego w dziedzinie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w krajach ubiegających się o członkostwo, Rada UE wprowadziła od roku 2000 program ACCESS. Wspiera on organizacje pozarządowe, apolityczne i non-profit, działające na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego, ochrony środowiska, pomocy społecznej, promocji zdrowia i społecznej reintegracji. W roku 2000 w ramach tego programu przeznaczono dla Polski 5,3 mln euro. Od 1990 roku Polska uczestniczyła w ramach Phare w programie edukacyjnym Tempus, który wspierał szkolnictwo wyższe, a w szczególności projekty wymiany uczelnianej. Inne programy związane z edukacją i młodzieżą to Sokrates, Leonardo da Vinci, Młodzież dla Europy, a obecnie Młodzież. Są to podobnie jak V Program Ramowy finansujący badania naukowe, PROGRAMY WSPÓLNOTOWE, realizowane na zasadach współpracy. Oznacza to, że Polska aby wziąć udział w takim programie musi zapłacić składkę członkowską, ale składka ta może być w części finansowana ze środków Phare. Program Współpracy Przygranicznej /Cross Border Cooperation/, realizowany od roku 1994, wspiera rozwój i współpracę pomiędzy regionami przygranicznymi Unii Europejskiej i przylegającymi do nich regionami krajów Europy Środkowej i Wschodniej objętymi pomocą Phare. Od roku 1999 poszerzono zakres terytorialny programu, włączając także regiony zlokalizowane na granicach pomiędzy krajami kandydującymi do Unii Europejskiej, będącymi jednocześnie beneficjentami programu Phare. Do priorytetów programu należą działania związane z poprawą infrastruktury transportowej i na przejściach granicznych, ograniczenie zanieczyszczenia środowiska i wspieranie związanych z tym inwestycji infrastrukturalnych oraz wspólne inicjatywy w dziedzinie turystyki, rozwoju regionalnego, rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, zasobów ludzkich a także pomoc w nawiązywaniu współpracy przygranicznej. Program Phare CBC w swojej strukturze i sposobie działania nawiązuje do programu INTERREG realizowanego w krajach Unii Europejskiej w ramach Funduszy Strukturalnych. Zarządzanie programem jest w dużym stopniu zdecentralizowane. Kluczowym elementem jego funkcjonowania jest zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych. W Polsce program obejmuje tereny przygraniczne w rejonie granicy polsko - niemieckiej i polsko - czeskiej, a od roku 2000 również przy granicy polsko - słowackiej. W latach ubiegłych realizowano także projekty we współpracy z Danią (1994) oraz w trójkącie: Polska - Czechy - Niemcy (1995 - 96). Ponadto, od 1995 roku Polska uczestniczy w Programie Współpracy Przygranicznej Morza Bałtyckiego. Program ten koncentruje się głównie na działaniach związanych z gospodarką morską i ochroną środowiska. Na rozwijanie współpracy przygranicznej w latach 1994-2000 Polska otrzymała z UE pomoc w wysokości 367,15 mln euro , z czego na współpracę przygraniczną z Niemcami przeznaczono 327 mln euro. W roku 2000 program Phare - CBC w Polsce dysponuje budżetem w wysokości 56 mln euro. Z tego 44 mln. przeznaczono na rejon granicy polsko - niemieckiej, 5 mln na granicę polsko - czeską, 4 mln na granicę ze Słowacją oraz 3 mln na współpracę w regionie Morza Bałtyckiego. Dominującą część programu Phare CBC 2000 stanowią projekty inwestycyjne w dziedzinie infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.