Motyw samobójstwa w literaturze

Samobójstwo Samobójstwo - Gest samobójczy, ode¬branie sobie życia, np. z powodów oso¬bistych (nieszczęśliwa miłość, nie uło¬żone życie prywatne), politycznych (zdrada, niezgoda na zastany porządek polityczny) lub egzystencjalnych (ból istnienia, brak idei przewodniej w życiu, niepogodzenie się z samym sobą itp.). W literaturze przedstawiane jest naj¬częściej jako: 1) gest samobójczy; 2) rozważania o istocie samobójstwa; 3) nieudana próba samobójcza. Biblia -1) Zgodnie z piątym przykaza¬niem dekalogu („Nie zabijaj") samobój¬stwo jest grzechem śmiertelnym, ponie¬waż człowiek sam sobie odbiera życie dane przez Boga. 2) Według tradycji chrześcijańskiej Judasz Iskariota, zdraj¬ca Chrystusa, oddał Sanhedrynowi trzy¬dzieści srebrników i powiesił się z roz¬paczy. Mitologia - 1) Jokasta, żona i matka Edypa, odbiera sobie życie, kiedy Tej-rezjasz wyjawia jej prawdę: przepowie¬dnia Pytii spełniła się - Jokasta po¬ślubiła własnego syna i urodziła mu czworo dzieci. 2) Zamurowana przez Kreona Antygona, odbiera sobie życie (wiesza się) i gdy władca Teb chce odwołać swój wyrok, jest już za późno. 3) Arachne^ patrz: artysta, przemiana. Sofokles „Antygona" - Na wieść o śmierci ukochanej, Hajmon, syn Kreo¬na, popełnia samobójstwo. Wkrótce po¬tem odbiera sobie życie jego matka. Homer „Iliada" - patrz: szaleństwo. Platon „Fedona" - Opis ostatnich dni Sokratesa, który (skazany na śmierć za ateizm i demoralizowanie młodzieży) odmawia przyjaciołom chcącym pomóc mu w ucieczce. Umiera po zażyciu cykuty. Odchodzi z tego świata pełen godności, przekonany o słuszności swo¬ich racji. W. Szekspir „Romeo i Julia" - Samo¬bójstwo kochanków było dziełem przy¬padku - Romeo nie dowiedział się o pla¬nie ojca Laurentego i był przekonany, że Julia nie żyje. Odebrał sobie życie, a zaraz potem zabiła się i ona. Ta tragiczna śmierć kończy waśń między rodami Kapulettich i Montekich. W. Szekspir „Otello" - patrz: szaleńst¬wo, zdrada. W. Szekspir „Hamlet" - 1) Ofelia, oszalała po stracie ojca i po odrzuceniu jej miłości przez Hamleta, ubrana w bia¬łą suknię, z wiankiem na głowie (sym¬bole dziewictwa i czystości) topi się w rzece. 2) Słynny monolog Hamleta (Być albo nie być?) to nie tylko pytanie o sens samobójstwa, ale także o to, co dzieje się po śmierci. Bohater, nie wie¬dząc, dokąd zaprowadzi go gest samo¬bójczy, rezygnuje z tego kroku (Tak to rozwaga czyni nas tchórzami...). W. Szekspir „Makbet" - Nękana wy¬rzutami sumienia lady Makbet (wciąż widzi na swych rękach krew) popełnia samobójstwo, gdy na zamek Makbeta wkraczają wojska Makdufa. Na wieść o tym jej mąż wypowiada słowa: Powin¬na była umrzeć nieco później. Czego się bylo tak spieszyć z tą wieścią? J. W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Samobójstwo Wertera było następstwem nie tylko nieszczęśliwej miłości do Lotty, lecz także choroby wieku, której uległ bohater. Werter stał się postacią kultową dla pokolenia prze¬łomu XVIII i XIX w., a powieść zapo¬czątkowała falę samobójstw wśród mło-dzieży. A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus¬taw, jako bohater werterowski, popełnia samobójstwo z miłości do Maryli, która wybrała innego, bogatszego mężczyznę. Samobójstwo nie kończy jednak życia bohatera. Patrz: miłość silniejsza niż śmierć, zjawy - upiory - wampiry. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Osądzony przez sąd kapturowy, skaza¬ny na śmierć, Wallenrod postanawia sam odebrać sobie życie. Z poczuciem klęski i wyrządzonego zła, bohater wy¬pija truciznę podaną mu przez Halbana. Patrz: rycerz, zdrada. A. Mickiewicz „Reduta Ordona" - Sa¬mobójczy gest Ordona (nota bene nie mający nic wspólnego z autentyczną historią tego bohatera) i wysadzenie reduty w powietrze traktowany jest jako oznaka honoru i niepoddania się wrogo¬wi. A. Mickiewicz „Dziady" cz. III-Rolli-son, uwięziony przez Nowosilcowa, na skraju załamania psychicznego odważa się popełnić samobójstwo (wspiera go przy tym myślami Konrad). Próba sa¬mobójcza - bohater rzucił się z okna swojej celi - nie powiodła się. J. Słowacki „Kordian" - 1) Pierwsze słowa I aktu (Zabil się miody...) infor¬mują o śmierci przyjaciela Kordiana. Młody bohater na wiadomość o tym zaczyna rozważać sens swego życia i rozmyśla o samobójstwie. 2) Piętnasto¬letni Kordian, stylizowany na bohatera werterowskigo i hamletycznego, podej¬muje próbę samobójczą, gdy opuszcza go ukochana kobieta. Próba ta kończy się niepowodzeniem, otwiera natomiast nowy rodział w życiu Kordiana. Patrz: podróż/wędrówka. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Hrabia Henryk, zdradzony przez swych sojuszników, rzuca się ze skały, woła¬jąc: Poezjo, bądź przeklęta! Jego samo-bójstwo jest próbą ocalenia honoru. E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - Ka¬tarzyna Linton, nie zrozumiana przez męża, nieszczęśliwie zakochana w Hea-thcliffie, na wieść o jego ucieczce z Iza¬belą zaczyna głodówkę, która doprowa¬dzi jej organizm do skrajnego wycień¬czenia i przyczyni się do śmierci po porodzie. G. Flaubert „Pani Bovary" - Życie ponad stan, romantyczne i nie spełnione marzenia doprowadziły Emmę Bovary do konieczności wyboru pomiędzy ży¬ciem a odpowiedzialnością za swe czy¬ny. Bohaterka wybiera samobójstwo. Umiera w strasznej agonii, po wypiciu arszeniku. L.N. Tołstoj „Anna Karenina" - Sa¬mobójstwo bohaterki to zakończenie historii tragicznej miłości do Wrońs¬kiego, lecz także następstwo sytuacji życiowej pani Karenin. Odrzucona przez arystokrację, chorobliwie zazdro¬sna o ukochanego, Anna rzuca się pod pociąg, zupełnie tak jakby miała wypeł¬nić prześladujący ją przez lata sen. B. Prus „Lalka" - 1) Zdradzony przez Izabelę Łęcką Wokulski postanawia za¬kończyć życie, rzucając się pod pociąg. Od śmierci ratuje go dróżnik Wysocki. 2) W zakończeniu powieści, kiedy snuje się domysły na temat dalszych losów Wokulskiego, pojawia się i myśl, że prawdopodobnie wysadził się w powiet¬rze w ruinach zamku w Zasławiu. H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Komtur ze Szczytna, puszczony wolno przez Juranda ze Spychowa, którego kiedyś oślepił i okaleczył, popełnia samobójst¬wo, nie mogąc znieść miłosierdzia oka¬zanego mu przez swą dawną ofiarę. H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski" - Samobójczy gest Wołodyjowskiego - wysadzenie w powietrze twierdzy w Kamieńcu wraz z całą jej załogą -jest powtórzeniem ofiary Ordona z wiersza Mickiewicza. Podkreśla on, iż patrio¬tyzm i honor żołnierza polskiego wart jest węcej niż życie. H. Sienkiewicz „Quo vadis?" - Samo¬bójstwo Petroniusza spowodowane było przyczynami politycznymi: poeta po¬padł w niełaskę i przekonany był, że czeka go kara śmierci. Postanawia więc sam odebrać sobie życie. Obraz śmierci Petroniusza jest niezwykle spektakular¬ny: otoczony bogactwem i zbytkiem poeta umiera (podcina sobie żyły w wannie wypełnionej gorącą wodą) wraz ze swą ukochaną Eunice. H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec¬kich" - Młody, rokujący wielkie na¬dzieje poeta, Zawiłowski, próbuje po¬pełnić samobójstwo (strzela sobie w gło¬wę) z powodu zdrady ukochanej Linety Castelli. Nieszczęśliwego kochanka od¬naleźli przyjaciele, dzięki czemu dało się go przywrócić do życia. H. Ibsen „Dzika kaczka" - Jadwinia, chcąc udobruchać ojca i przekonać go o swej miłości do niego, postanawia poświęcić ukochaną dziką kaczkę. Pró¬ba zabicia kaczki kończy się tragicznie: dziewczyna zabija samą siebie. S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Są* mobójstwo inżyniera Korzeckiego jest j potwierdzeniem jego pesymistycznej J wizji życia i świata, niewiary w moż-1 liwość zmian i całkowitej bezideowości. j Korzecki po napisaniu listu pożegnał- i nego do Judyma zastrzelił się. S. Korab-Brzozowski „O, przyjdź!" -*| Wiersz jest apostrofą do kochankłf - śmierci, wezwaniem pełnym tęsknoty za tym dramatyczniejszym, że jego twór¬ca popełnił samobójstwo w wieku 25 lat. A. Gide „Symfonia pastoralna" - Ge¬nowefa, po udanej próbie przywrócenia jej wzroku, popełnia samobójstwo, nie mogąc znieść ciężaru nowego życia, rozdarta między lojalnością względem pastora a miłością do jego syna. A. Gide „Fałszerze" -Młode pokolenie fałszerzy, do cna zepsute i wypaczone, doprowadza do śmierci swego kolegi, Borysa, zmuszonego do gry w „rosyjską ruletkę". S. Undset „Krystyna, córka Lavran- sa" - Pani Aashilda i Bjorn, kochan¬kowie, a później małżonkowie przeklę¬ci, od których odsunęli się ludzie, po-stanawiają wspólnie zakończyć życie. Znaleziono ich martwych w małżeńs¬kim łożu na dworze Haugen. Najpraw¬dopodobniej otruli się. Z. Nałkowska „Granica" - Samobójst¬wo Zenona Ziembiewicza kończy jego karierę, która była odzwierciedleniem maksymy: Cel uświęca środki. Skom¬promitowany jako polityk i jako czło¬wiek, okaleczony, Ziembiewicz strzela do siebie. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - Celina Katelba, nieszczęśliwa w małżeństwie, opuszczona przez kochanka, Janusza Ostrzeńskiego, popełnia samobójstwo, wypijając buteleczkę jodyny. A. de Saint-Exupery »Mały Książę" - Jedyną drogą powrotu na planetę Małego Księcia jest śmierć. Bohater prosi żmiję, by go ukąsiła, sprowadziła na niego śmierć, aby tym samym jego duch odszedł z Ziemi. E.M. Remarque „Łuk Triumfalny" - Doktor Ravic spotyka Joannę Madou na jednym z paryskich mostów, kiedy podjęła ona decyzję o samobójstwie. Dzięki Ravicowi i jego miłości przeżyje ona jeszcze jeden rok. A. Camus „Upadek" - Samobójstwo młodej, bezimiennej dziewczyny, która rzuciła się w odmęty Sekwany (nawią¬zanie do legendy o paryskiej topielicy), jest momentem przełomowym w życiu Jean-Baptiste'a Clemence'a. Nie po¬wstrzymał jej, nie uratował i od tej pory będzie żałował swego czynu; zostanie sędzią - pokutnikiem. Patrz: przemiana. Cz. Miłosz „Na śmierć Tadeusza Bo-rowskiego" - Według Miłosza powo¬dem samobójstwa poety była niemoż¬ność pogodzenia się z powojennymi realiami życia w Polsce, które były dlań bardziej bolesne od doświadczeń obozo¬wych. Nie odnajdując w zastanym świe¬cie ładu, bez wiary w przyszłość gaz otworzył i twarzą do ściany odwrócił się i w mroczne wieki minął. W. Słobodnik „Na śmierć Jana Lecho-nia" - Epitafium dla poety, który 8 czer¬wca 1956 roku wyskoczył z okna swego apartamentu w nowojorskim hotelu „Hudson". Lechoń, dla którego czas dzisiejszy był (...) obcy i daleki, który cały został w przeszłości i któremu wszystko było ostatnie na świecie, nie odnalazł się w powojennym świecie. Tragiczna wydaje się tu konkluzja Sło-bodnika: ...Bliskie tylko okno otworzone na rozpacz i śmierć samotną. M. Hłasko „Pętla" - Fabuła opowiada¬nia koncentruje się wokół myśli i dzia¬łań bohatera, który nosi się z zamiarem popełnienia samobójstwa. Jeden dzień z jego kalendarza to nieustająca, obse-syjna myśl o odebraniu sobie życia, która kończy się wykonaniem tego za¬miaru. H. Krall „Zdążyć przed Panem Bo¬giem" - W czasie powstania w getcie jego dowódca, Mordechaj Anielewicz wraz z grupą ludzi popełnił zbiorowe samobójstwo w bunkrze na Miłej. Opo¬wiadając o tym fakcie, Edelman jedno¬cześnie odheroizowuje postać Aniele-wicza, dodając, że były z nimi prostytu¬tki (bo w getcie nie powinni być tylko męczennicy i Joanny d'Arc). Komen¬tując ten fakt, Edelman dodaje, że w tej sytuacji nie mieli prawa traktować swo¬jej śmierci jak sprawę prywatną. K. Kesey „Lot nad kukułczym gniaz¬dem" - Jeden z pacjentów kliniki psy¬chiatrycznej, Billy, zakosztowawszy wolności, po nocy spędzonej z prostytu¬tką, popełnia samobójstwo, nie chcąc wracać do koszmaru szpitalnego życia. A. Szczypiorski „Początek" - Samo¬bójczym gestem Henryczka Fichtelbau-ma jest powrót do warszawskiego getta, w którym czeka go albo natychmias¬towa śmierć, albo wywózka do obozu. T. Konwicki „Kronika wypadków mi¬łosnych" - Para młodych, zakochanych w sobie bohaterów popełnia samobójst¬wo w obliczu nieuchronnej rozłąki (nie¬równość społeczna, wybuch wojny i koniec świata młodości). Oboje bohaterów udało się odratować. T. Konwicki „Mała apokalipsa" - patrz: apokalipsa. U. Eco „Imię róży" - Mnich Adelmus, uwiedziony przez Berengara, nie mogąc pogodzić się ze swym grzechem, popeł¬nia samobójstwo, rzucając się z okna bibliotecznej wieży. N.H. Kleinbaum „Stowarzyszenie umarłych poetów" - Neil Perry, uczeń Akademii Weltona, utalentowany mło¬dy człowiek marzący o zawodzie aktora, odbiera sobie życie po przedstawieniu „Snu nocy letniej", w którym grał Puka. W odróżnieniu od postaci ze sztuki Szekspira nie jest wolny i radosny, ale ograniczany przez swego ojca, który chce umieścić go w szkole wojskowej. Przekonany o bezsensie dalszego życia, Neil popełnia samobójstwo, ubrany w teatralny strój Puka. Patrz: ojciec, syn. M. Ondaatje „Angielski pacjent" -1) Madox odbiera sobie życie (zastrzelił się w kościele) na wieść o zdradzie Almasy'ego, swojego najlepszego przy¬jaciela. Popełnił samobójstwo, gdyż czuł się współwinny ujawnieniu map pustyni Niemcom. 2) Almasy, nie mo¬gąc dłużej znieść bólu, prosi Hanę, by wstrzyknęła mu zwielokrotnioną dawkę morfiny. Umiera z ręką wspartą na ukochanych „Dziejach" Herodota. * „Samobójstwo to doniosły eksperyment o nieujawnionym rezultacie". (S. Kisielewski) * „Jeśli ktoś nie popełnia samobójstwa, nie znaczy to, że wybrał życie. On tylko nie potrafi się zabić". (A. Ryunosuke) * „Kto jest na tyle słaby, że myśli o samobójstwie, jest za słaby, aby je popełnić". (C. Pavese) * „Nie chodzi tu więc o to, czy ktoś jest słaby, czy silny, tylko - czy może przetrwać miarę swojego cierpienia, moralnego czy fizycznego, i uważam za rzecz równie dziwna mówić, że tchó-rzem jest człowiek, który sobie odbiera życie, jak byłoby niewłaściwe nazwać tchórzem tego, który umiera na złoś¬liwą febrę". (J. Goethe) * „Jest w samobójstwie coś okropnego, że powinno sieje potępić, a potępiając, ma się takie wrażenie, jakby się nie miało żadnego współczucia dla nieszczęścia". (H. Sienkiewicz) * „Na samobójstwo jedynym lekarstwem jest dobroć. Ciężaru życia zbyt często nie może udźwignąć serce człowieka, które się czuje tak strasznie samotne na świecie". (M. Grossek-Korycka) * „Dopóki się jest młodym, wszystko może być przyczyną pragnienia śmierci własnej". (H. Bereza)