Znaczenie pojęć średniowiecza

Teocentryzm - światopogląd uznający Boga za centrum zainteresowań i uwagi człowieka. Przeniknął on do twórczości, która powstaje w języku łacińskim, zawiera pierwiastki religijne i służy Kościołowi. Pogląd cechuje uniwersalizm - był charakterystyczny dla ówczesnej Euro-py. Dominują dwa style: romański i gotycki. Scholastyka - „szkolna wiedza" - filozofia, która z góry określała niepodważalność do-gmatów wiary uznanych przez Kościół i objawionych w Biblii. Reguły wnioskowania czer-pała z „Logiki" Arystotelesa. Sytuację człowieka w świecie zakreślonym horyzontem wiary widziano jako dramatyczną (augustynizm) albo harmonijną (tomizm). Augustynizm - poglądy św. Augustyna zawarte w utworze „Wyznania" ujmują człowieka jako istotę, która rozważa obecność w świecie i czasie oraz umiejscowienie na granicy bytów między aniołami a zwierzętami. Umiejscowienie to powoduje konflikt między duchowością a cielesnością; pożądaniem dobra i zła. Św. Augustyn analizując psychikę ludzką, odkrył ko-nieczność prowadzenia refleksji nad swoją osobą. Miarą wielkości człowieka są jego wartości wewnętrzne. Tomizm - św. Tomasz z Akwinu, rozważając miejsce człowieka na „drabinie bytów", uznał, że szczebel hierarchii jest celowo przewidziany i naturalny. Głosił konieczność hamo-wania pożądań. Człowiek cnotliwy był wartościową jednostką społeczną. Tomizm odzwier-ciedlał się w feudalnym układzie społeczeństwa; stanów - od najwyższego do najniższego - harmonijnie zespolonych i zapewniających ład na świecie. Niedopełnianie własnych obowiąz-ków, a więc naruszenie porządku społecznego, uznawano za grzech. Franciszkanizm - idea wiary radosnej, prostej, płynącej z miłości do świata, poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa. Panteizm, czyli utożsamianie Boga z przyrodą przewija się w zbiorze legend „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu". Hagiografia - żywotopisarstwo świętych, ukształtowało się na Wschodzie, gdzie spisywano dzieje pustelników egipskich i syryjskich. W utworach opisujących męczenników podkreślano praktykowane przez nich cnoty; umartwianie, kreując wzór osobowy. Hagiografia wg Ko-ścioła musiała być ściśle związana z materiałami biograficznymi. Z czasem jednak zaczęły dominować elementy fantastyczne. (Piotr Skarga „Żywoty świętych") Pareneza - zadaniem literatury średniowiecznej było potępienie zła, poszerzenie wiedzy, pouczanie, propagowanie wzorców ideowych. Symbolami ideału średniowiecznego człowieka stały się krzyż i miecz. Literatura stosuje egzemplum, moralizatorstwo. Ukazuje bohaterów w tonie pochwalnym, godnych naśladowania. Dzieła posiadają praktyczne wskazówki (Słota „O zachowaniu się przy stole"), rady dotyczące sztuki umierania. Misterium - sztuki dramatyczne prezentujące fragment historii biblijnej. Zwykle były to ob-razy męki Chrystusa. Sceny misteriów odgrywali wyłącznie mężczyźni. Wszystkie elementy dekoracji do sztuki były umieszczane jednocześnie obok siebie. Taka inscenizacja wynikała z wiary, iż boski czas nie wyróżnia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Wszystko było unieruchomione w wieczności. („Pieśń o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim"). Obok misteriów tworzono mirakle związane z katedrą Notre Dame, poświęcone NMP. Moralitet - dramat, w którym bohaterem był człowiek usytuowany między niebem, a pie-kłem. Dokonywał on wyboru drogi życiowej, walcząc wewnętrznie między dobrem a złem. Walkę wyobrażano za pomocą alegorii cnót i grzechów. W zależności od dokonanego wyboru - zakończenie było wieńczone nagrodą lub karą. („Komedia o Justynie i Konstancji")