Szczegółowa analiza i interpretacja "Bema pamięci żałobny rapsod"

Bema pamięci żałobny rapsod Rapsod - pieśń o bohaterze. Utwór napisany po śmierci Józefa Bema (zmarł 10.XII.1850 w Aleppo w Syrii). Obraz pogrzebu skonstruował Norwid na wzór pogrzebów dawnych wodzów słowiańskich, a miarę wierszową wzorował na antycznym heksametrze. Heksametr - w metryce antycznej: wers sześciostopowy, - polski: wiersz wzorowany na heksametrze antycznym, występujący w rozmaitych formach rytmicznych, używany najczęściej w funkcji stylizowanej jako sygnał archaicznej epickości i powagi (np. w “Konradzie Wallenrodzie”: “Skąd Litwini wracali ? Z nocnej wracali wycieczki.”). Norwid: “Czemu, cieniu, odjeżdżasz, ręce załamawszy na pancerz” Cytat (pod tytułem): “Przysięgę złożoną ojcu po dzień dzisiejszy tak zachowałem.” (Słowa wodza kartagińskiego - Hannibala (247 - 183 p.n.e.) do króla Antiocha o złożonej na żądanie ojca przysiędze, że nigdy nie pobrata się z Rzymianami.) Dla Norwida postać Bema była wzorem bohaterstwa w wieku XIX. Wizja pogrzebu łączy cechy pogrzebów dawnych wodzów germańskich i słowiańskich. Ale wiersz ma głównie charakter paraboli (przypowieść - utwór o charakterze dydaktycznym przekazujący myśl moralną przez przykład, podobieństwo, bądź alegorię. Odmiana ta, wzorowana na Bibli służyła głównie homiletyce, popularna też była w literaturze staropolskiej (np. u Piotra Skargi: “Kazania sejmowe”)) Według J.W. Gomulickiego: - zwrotkę V tłumaczy - “przykład tak trudej sytuacji historycznej, że trzeba będzie powrócić, wzorem Bema, do przejściowej walki orężnej”, - zwrotkę VI tłumaczy - “nie odnosi się już do pogrzebu Bema, ale do potężnych i stale postępujących korowodów, wzorujących się na jego bohaterstwie i rycerstwie bojowników wolności, którzy - podobnie jak Jozue z Jerycha - zdobędą >>ujęte snem groby<< (czyli niedojrzzałe unysłowo i moralnie społeczeństwo) nie za pomocą oręża, ale za pośrednictwem cierpliwego i częstego powtarzania >>ciągle tych samych postępowych haseł społecznych i politycznych<<“ - Wiersz powstał kilka miesięcy po zgonie generała w 1851 r., składa się z sześciu strof. Stylizacja antyczna - przez wprowadzenie heksametru: - pierwsza strofa: “Czemu cieniu odjeżdżasz ... - pytanie retoryczne ręce załamawszy... - ukazany ruch przy pochodniach - światło co skrami grają... - przenośnia, personifikacja, (światło, ruch), onomatopeja miecz wawrzynem zielony - metafora gromnic płakaniem... - personifikacja polan - (Polacy) - neologizm rwie się sokół i koń podrywa... - stylizacja średniowieczna, polowanie na sokoły w królewskich gajach i na polach (ruch) jak tancerz. - porównanie - Wieją, wieją proporce... - ruch trąby długie we łkaniu... - uosobienie, przenośnia(kształt, ruch, dźwięk) ... i znaki pokłaniają się z góry - przerzutnia z opuszczonymi skrzydłami - przenośnia jak włóczniami przebite smoki,...” - porównanie Na końcu strofy obecne niedomówienia. - druga strofa: “...panny żałobne... - nagromadzenie epitetów ramiona ze snopami wonnymi... - przerzutnia choć przed wiekami zrobiona... - (chodzi o drogę na cmentarz) niedomówienie tłukąc o ziemię wielkie, gliniane naczynia - onomatopeje, epitety czego klejnot we łkaniu jeszcze smętności przyczynia.” - onomatopeje, inwersja - trzecia strofa: “Chłopcy biją w topory - ruch pobłękitniałe od nieba,... - neologizm (światło, barwa) w tarcze rude od świateł... - barwa pod-niebne...” - niedomówienie, neologizm przenośnia - czwarta strofa: przenośnia - czwarta strofa: “...toną... - niedomówienie wchodząc w światło księżyca - barwa 4 przenośnie w dwóch wersach i czernieją na niebie... - barwa, światło jak gwiazda... - porównanie chorał ucichł był nagle... - inwersja (czas zaprzeszły) chorał - muzyczny utwór żałobny jak fala wyplusnął...” - niedomówienie, porównanie - piąta strofa: “...czeluście... - przerzutnia aby przesadzić Ludzkość... - graficzne przeznaczenie, podkreślenie tego istotnego fragmentu rumaka zaprzem, jak starą ostrogą...” - porównanie, niedomówienie - szósta strofa: “...w bramy bijąc... gwizdając w szczerby toporów... - onomatopeje, (ruch, dźwięk) mury Jerycha... - nawiązanie biblijne (biblijny Jozue obalił mury Jerycha za pomocą grania trąb i krzyku swoich żołnierzy) Serce zemdlałe ocucą - pleśń...” - elipsa ................................................. “Dalej - dalej --” - końcowe niedomówienie W czasie korowodu ciało wpada w czeluść (śmierć), dusza wędruje dalej. Jest to wiersz o przezwyciężeniu śmierci, o odrodzeniu się na nowo. Ponieważ Bem bił się za wolność, ten korowód będzie budził takie właśnie uczucia. Implikacja - składa się z dwóch części: poprzednika zawierającego warunki (przesłanki) i następnika (skutku, wniosku, tezy). Tutaj: powiązanie, nastepstwo Charakterystycznymi elementami wiersza są archaizacje, stylizacje języka, a także sytuacji. Stylizacje antyczne: połączenie pierwiastka antycznego z chrześcijańskim (stylizacja na pogrzeby dawnych (pogańskich) herosów (np. w “Iliadzie”)). “Nie Bemowi jest ten utwór w istocie poświęcony. Poświęcony jest - “Bema pamięci”! Zbiorowej, społecznej, aktywizującej przyszłe pokolenia pamięci o generale (...). Zaczyna się nowa era w życiu najpierw tej zbiorowości, która w “siebie bierze” idee Bema - ale też era, w której mają te idee ogarnąć. Stopniowo cały ten świat, całą ludzkość, budzoną przez kroczący coraz dalej pochód, aż “pleśń z oczu zgarną narody”. (...) Wiersz Norwida nie jest zakończony. Uzywa się w sposób znamienny: używa się anafory, rozpoczęcia nowej strofy - te i następne strofy ma napisać nowa zbiorowość. Koniec wiersza pogrzebowego - staje się początkiem wiersza o pochodzie, o dziejach pochodu, który przekroczy grób.”