Skutki bezrobocia w Polsce

Rozpatrując skutki wywoływane bezrobociem należy podkreślić dla przeciwstawienia, że zatrudnienie umożliwia zaspokojenie nie tylko podstawowych potrzeb człowieka, ale daje także możliwości samo realizowania się. Brak pracy – źródła dochodów pieniężnych zmusza bezrobotnych do ilościowych i jakościowych ograniczeń w zakupach żywności i odzieży, a także w wyborze spędzenia wolnego czasu. Bezrobotny przestaje być konsumentem wielu dóbr i usług, nie jest on człowiekiem „sukcesu”, który jest tak powszechnie lansowany. Powoduje to niewątpliwie stan frustracji, nieprzystosowania społecznego, bezsilności i niezadowolenia. Utrata pozycji zawodowej, społecznej negatywnie rzutuje na rodzinę, wywołując to stresy i napięcia, które najdotkliwiej odczuwają dzieci. Duży wpływ na stan psychiczny bezrobotnego ma długość okresu pozostawania bez pracy. Można zauważyć, że osoby pozostające bez pracy dłużej niż jeden rok, przeważnie są w silnej depresji, która powoduje brak sukcesu w znalezieniu pracy. Osoby te czują się zgubione i obce. Psychiczne skutki braku pracy są najboleśniejsze dla ludzi o „dużym etosie” – dla których jest ona sensem i celem życia. Pojawienie się bezrobocia i uznanie go przez państwo w 1989 r. oraz stworzenie osłony socjalnej dla osób bezrobotnych w postaci zasiłków, w chwili obecnej owa grupa jest już bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych, część klientów pomocy społecznej. Bezrobocie chroniczne i masowe potęguje wzrost społecznych patologii: alkoholizmu, narkomanii, przestępczości, rozpadowi rodziny. Likwidacja skutków tych patologii jest trudna i kosztowna. Walka z bezrobociem w naszym kraju powinna być jednym z najpilniejszych zadań polityki społecznej, zarówno na szczeblu władz rządowych jak i lokalnych. Rodziny bezrobotnych w związku z tragiczną sytuacją materialną zmuszone są ograniczać wydatki na podstawowe potrzeby bytowe i kulturalne. Ograniczenia wydatków bezrobotnych dotyczą również zakupów odzieży, obuwia, a zwłaszcza kształcenia i kultury. Bezrobotni rezygnują z kupowania prasy i uczestniczenia swych dzieci w wycieczkach i kołach zainteresowań, ograniczają korzystanie z usług. Wiele osób zalega z opłatami za czynsz i energię elektryczną. Masowe bezrobocie prowadzi do istotnego pogorszenia warunków życia całych społeczności lokalnych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że ubożenie coraz większych grup mieszkańców powoduje lawinowe zwiększenie się zadań gminy wobec tych, którzy nie mogą sami zaspokoić podstawowych potrzeb. Jednocześnie nastąpiła likwidacja zakładowej strefy socjalnej, która w dużej mierze służyła całym społecznościom lokalnym (np.: infrastruktura w dziedzinie mieszkalnictwa, ochrony zdrowia, edukacji, kultury, sportu i wypoczynku). Wobec braku do przejęcia – nawet bezpłatnego – licznych zakładowych obiektów infrastruktury socjalnej, mieszkańcy wielu gmin stracili znacznie więcej niż tylko miejsca pracy. Konsekwencje masowego bezrobocia ponoszą także pracownicy jako grupa społeczna. Istotnemu pogorszeniu ulega pozycja pracowników wobec pracodawców, zmniejsza się również zakres ich ochrony prawnej. Groźba utraty pracy sprawia, że pracownicy „dobrowolnie” rezygnują z niektórych uprawnień na przykład ze zwolnień chorobowych, z urlopów wypoczynkowych itp. Obok konfliktu pomiędzy kapitałem a pracą pojawia się również nowy konflikt społeczny – pomiędzy zatrudnionymi pracownikami a bezrobotnymi. Wynika on ze sprzeczności interesów obu tych grup i ich konkurencji na rynku pracy. Negatywne społeczne skutki bezrobocia są odczuwalne przez całe społeczeństwo. Wiąże się to z ponoszonymi przezeń dużymi kosztami świadczeń socjalnych, ograniczenia dochodów z podatków i składek ubezpieczeniowych, zakłóceniami w funkcjonowaniu systemu świadczeń społecznych, rozszerzeniem zjawisk patologii społecznej, wzrostem napięć i konfliktów stwarzających zagrożenie dla pokoju społecznego. W bardzo trudnej sytuacji znajdują się bezrobotni w wieku przedemerytalnym. Przedsiębiorstwa na ogół chronią swoich wieloletnich pracowników przed zwolnieniem, ale zwolnienia takie mimo wszystkiego mają miejsce (szczególnie dotkliwymi są zwolnienia grupowe). Ludzie starsi wiekiem mają ograniczone zdolności adaptacyjne, częstokroć ulegają załamaniom związanym z presją wynikającą z niewielkiej szansy na znalezienie miejsca pracy, na tyle podobnego do poprzedniego by osiągali na nim dotychczasową wydajność. Przeszkolenia związane z przekwalifikowaniem pracowników w wieku podeszłym dają na ogół nikłe efekty. Ich stan zdrowia nie jest już najlepszy. Szok wywołany bezrobociem prowadzi na ogół do szybkiego pogorszenia się owego stanu. Brak jest większych szans na znalezienie pracy przez inwalidów poza nielicznymi stworzonymi specjalnie dla nich stanowisk pracy. Upadek ekonomiczny spółdzielczości inwalidzkiej jest dla tych ludzi życiową tragedią z uwagi na ograniczone możliwości osiągnięcia przez nich pełnej wydajności pracy oraz konieczności zapewnienia im rehabilitacji. Praca dla inwalidów jest nie tylko sposobem zdobywania przez nich środków utrzymania. Jest ona również niezastąpionym środkiem terapeutycznym. Utrzymuje ona tych ludzi w równowadze psychicznej. Chroni przed kompletny załamaniem. Ułatwia znalezienie sił do żmudnych prób poprawy własnego stanu zdrowia i nauczenia się radzenia sobie z własnym kalectwem. Pozwala na odnalezienie swojego miejsca w społeczeństwie. Przed innym z kolei problemem stają ludzie młodzi, którzy po ukończeniu edukacji nie mogą znaleźć pracy. Pragną oni możliwie szybko usamodzielnić się. Bezrobocie skazuje ich na opiekę rodziców. Bezrobotni absolwenci są pod tym względem w sytuacji beznadziejnej co bardzo utrudnia w przyszłości osiągnięcie jakiejkolwiek zawodowej kariery. Obniża się wiara młodego człowieka we własne siły, popada on w determinacje, a nierzadko ulega zjawisku demoralizacji. Dla młodego człowieka praca nie jest tylko źródłem pieniędzy. Organizuje ona czas w ciągu dnia, jak i tygodnia i roku. Stwarza możliwości regularnego zdobywania doświadczenia. Wiąże jednostkę z celami społecznymi (które nie są jedynie celami indywidualnymi). Określa prestiż człowieka i ma duży wpływ na jego samo identyfikację siebie w otaczającym go świecie. Wyzwala aktywność w różnych dziedzinach życia społecznego. Natomiast rozwój osobowości bezrobotnego młodego człowieka jest niemożliwy i ulega zahamowaniu, a czasami nawet degradacji. Bezrobocie jako stan i sytuacja życiowa ma zarówno jasne jak i ciemne strony, co wpływa również na aspekt zdrowotny. Postawy wobec bezrobocia oscylują od stanów lękowych, depresyjnych czy psychozy, poprzez obojętność, aż do poczucia zadowolenia z posiadanej wolności i autonomii. Bezrobocie może być psychicznym szokiem, a może też być stanem pożądanym świadomie wkomponowanym w zawodową biografię jednostki. Pozostanie poza zatrudnieniem bywa również świadomą ucieczką przed pracą wyczerpującą, przed szkodliwymi warunkami pracy, zagrożeniami zdrowia i życia. Skutki zdrowotne bezrobocia mogą być niejako natychmiastowe, bądź też odłożone w czasie. Konieczność pokonania szoku związanego ze stanem bezrobocia, następnie uczucie rezygnacji i bezsilności powoduje stres, a wraz z nim zaburzenia szczególnie psychiczne i układu krążenia. Poczucie zagrożenia bytu wywołane utratą lub obniżeniem dochodów powoduje stres, który z kolei skłania do zwiększonego wysiłku, a on do przedwczesnego wyczerpania psychicznego i fizycznego. Nadmierna aktywizacja i mobilizacja sił (dla pokonania trudności, w tym przypadku bezrobocia) może pociągnąć za sobą wzmożoną zachorowalność i umieralność. Praca zawodowa to element w życiu rodziny, eliminujący nie tylko postawy i zachowania u osób dorosłych, a także jest wyznacznikiem postaw i zachowań u dzieci. Dążenia, cele i postrzeganie rzeczywistości u dzieci i młodzieży są – co dokumentują sondaże i badania – silnie związane z pozycją zawodową rodziców. Zmiany w statusie zawodowym choćby jednego z rodziców nie pozostają więc bez wpływu na dokonywaną przez młodych ludzi ocenę rzeczywistości oraz ich własnej pozycji. Pogłębiające się coraz częściej długotrwałe bezrobocie powoduje u dzieci stopniową izolację środowiskową oraz ograniczenie kontaktów koleżeńskich. Problemy konfliktów środowiskowych i negatywnej samooceny dzieci i młodzieży z rodzin bezrobotnych nasilają się pod wpływem niezaspokojonych, a rozbudzonych pod wpływem bogatej oferty rynkowej potrzeb. Poza wspomnianym wyizolowaniem czy brakiem pieniędzy na swoje skromne wydatki, skutkiem bezrobocia rodzinach jest także osłabienie autorytetu rodziców. W opinii dzieci, a zwłaszcza nastolatków taka sytuacja jest nierzadko przejawem braku zaradności, nieumiejętności dostosowania się do nowej rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, przedsiębiorczości, czy życiowego nieudacznictwa. Powoduje to zachwianie systemu wartości młodego pokolenia, obniżenie w hierarchii wartości pozycji takich jej elementów jak: wykształcenie, uczciwa praca, solidność, sumienność, odpowiedzialność, dyscyplina. Zachwianie autorytetu rodziców, którzy utracili pracę i nie są w stanie utrzymać poprzedniego poziomu życia oznacza naruszenie spójności rodziny, jest także niebezpieczne z uwagi na społeczne konsekwencje: zmianę w postawach młodego pokolenia wobec wymienionych wartości. Zjawisko to wydaje się zasługiwać na szczególną uwagę i wymagania przeciw działania, dopóki jeszcze dotyczy niedużej relatywnie grupy rodzin.