Pozytywiści w stosunku powstania styczniowego i romantyzmu

Pozytywiści wobec romantyzmu i powstania styczniowego (przykłady z biografii i twórczości). Pisarzom debiutującym tuż przed powstaniem styczniowym marzyło się nawiązanie do tradycji wielkiej poezji romantycznej, do jej rozmachu myślowego i jej więzi z życiem narodu. Jednocześnie zdawano sobie sprawę z tego, że trzeba wychodzić poza tamte treści. Wierność tradycji nie powinna polegać na niewolniczym naśladowaniu wieszczów. Zaczynali jako romantycy, zaś pozytywizm mieli dopiero stworzyć. Powstanie traktowali z należytym szacunkiem i potrafili docenić romantyczny zryw, musieli jednak odrzucić ideały na których się wychowali. Sytuację swego startu radzi byli widzieć jako ponowienie walki pierwszego pokolenia romantyków z klasykami. Tak to ujmował Józef Szujski. U romantyków krytykowali przede wszystkim: • ideę mesjanizmu (Michał Bałucki zawarł m. in. w artykule Nasze grzechy krytykę mesjanizmu i mistycyzmu, dopominając się obnażenia błędów przeszłości, które doprowadziły kraj do rozbiorów) • niechęć do prozy • brak tendencyjności (według nich literatura powinna zawierać ideę postępu, kult pracy i nauki oraz ofiarność patriotyczną) • przekonanie o wyjątkowym posłannictwie ideowym, bo swoje przewodnictwo duchowe narodu potraktowali skromnie, bardziej przyziemnie i prozaicznie, jako rodzaj pracy i służby nauczycielskiej • kreację bohatera romantycznego Pozytywiści radykalnie zerwali z romantyzmem, a za koronny argument w tej sprawie uchodzi obrachunek z powstaniem styczniowym, dokonany po jego klęsce. Naraziło ich to na wielostronną krytykę, oskarżano ich nawet o zdradę, a przecież sami mieli epizody powstańcze. Literatura pozytywistyczna jest dziełem właściwie tylko jednego pokolenia. Wydarzeniem, które przesądziło o decyzjach ideowych i orientacjach literackich pisarzy urodzonych w pobliżu lat 1840-1850, stały się wypadki poprzedzające powstanie styczniowe i samo powstanie. Odcisnęły one trwałe piętno na ich dojrzewaniu i powracały w ich wspomnieniach jako fakty, do których odnosili kolejne pasma swych biografii. Nierzadko wiązało się to z osobistym udziałem w wypadkach: • Michał Bałucki organizował w Galicji siatkę spiskową, mającą wspomagać powstanie w Królestwie. Gdy wpadł w ręce policji austriackiej, niemal przez rok był więziony w Krakowie. • Adam Asnyk, który na wieść o powstaniu przyjechał do Warszawy z dalekiej zagranicy, przerwawszy studia, brał udział w pracy dwóch kolejnych Rządów Narodowych, a później przez kilka lat ratował się emigracją przed wyrokiem, jaki niechybnie byłby jego udziałem w kraju. • Eliza Orzeszkowa żarliwie zaangażowała się w sprawy roku 1863 na Polesiu, w opiekę nad rannymi, ukrywanie tropionych i posługi kurierskie (własną karetą paradną udało się jej przewieźć Romualda Traugutta do granicy Królestwa). Sama uniknęła więzienia, ale jej mąż został skazany na zesłanie, a jego majątek skonfiskowano. • Maria Konopnicka mieszkająca wówczas w okolicach łęczycy, podczas tłumienia w tamtych stronach “buntu” ratowała się wraz z mężem i kilkumiesięcznym synkiem ucieczką do Wiednia, potem do Drezna. • Aleksander Głowacki (późniejszy Bolesław Prus) jako szesnastoletni gimnazjalista zbiegł do partyzantki. Podczas potyczki został ranny w głowę, był też więziony. Mimo definitywnego zerwania z romantyzmem pozytywiści niejednokrotnie odwoływali się do minionej epoki i powstania. Robili to m. in.: • B. Prus w Lalce (postać Stanisława Wokulskiego, człowieka o pozytywistycznym światopoglądzie, jednak przesiąkniętego romantyczną uczuciowością i skłonnością do idealizowania miłości, przekonaniem o swojej indywidualności). • E. Orzeszkowa w Nad Niemnem (chodziło jej o podtrzymanie narodowej świadomości, ale nie drogą dosłownego powtarzania ich czynu zbrojnego, ale o naśladowanie programu ideowego bohaterów roku 1863