Motyw ucznia i mistrza w literaturze

Uczeń i mistrz Mianem mistrza określamy nie tylko nauczyciela o wyjątkowych zdolnoś¬ciach i wiedzy, ale i człowieka wy-chowującego kogoś, będącego dlań au¬torytetem, wzorem do naśladowania i przewodnikiem duchowym. Uczeń kształci się pod okiem mistrza, korzysta z jego doświadczenia, wiedzy o świecie, ludziach, kulturze, by potem jasno sformułować własną filozofię ży¬cia. Nierzadko jest ona zupełnie inna od proponowanej mu przez mistrza. Biblia (NT) - Jezus nie tylko wygłasza nauki, ale swym życiem ukazuje wzory postępowania. Niczym wędrowny nau-czyciel i kaznodzieja, niesie Dobrą No¬winę ludziom różnych miast, ale przede wszystkim - apostołom, którzy będą kontynuatorami jego dzieła. ,jRozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" - Odwrócenie ról w tym średniowiecznym dialogu polega na tym, że to Polikarp (człowiek uczony, zdawałoby się o nieograniczonej wie¬dzy, określany tu mianem mistrza) jest uczniem, któremu Śmierć (mistrz) od¬krywa tajemnicę swego istnienia. Legendy arturiańskie - Duchowym mistrzem młodego Artura jest Merlin: czarnoksiężnik, mag i mędrzec, który przygotowuje go do objęcia władzy i jej sprawowania. W czasie panowania Ar¬tura niejednokrotnie pomaga królowi. W. Szekspir „Henryk IV" i „Henryk V" - Nauczycielem życia i przewod¬nikiem młodego Henryka V był Falstaff: hulaka, warchoł i kłamca, żołnierz-sa-mochwał, niezwykle oddany przyszłe¬mu królowi. Henryk, prowadzony przez Falstaffa, zamiast przygotowywać się do objęcia tronu i sprawowania władzy, trwoni czas na zabawie i rozpuście. Jednak kiedy przychodzą ostatnie chwi¬le starego króla, królewicz odwraca się od dawnych kompanów i, niczym syn marnotrawny, wraca na dwór. Falstaff, po odejściu Henryka, podupada na zdro¬wiu i wkrótce umiera opuszczony przez wszystkich. Patrz: syn, władza/władca. W. Szekspir „Burza" - Prospero i Ariel są nie tylko panem i sługą, ale też mistrzem i uczniem. Prospero na nowo kształtuje Ariela, pozwala mu rozpocząć nowe życie. Patrz: zjawy - upiory - wam¬piry. Molier „Świętoszek" - Mistrzem du¬chowym Orgona staje się Tartuffe: ob¬łudnik, hipokryta, świętoszek, antyteza mistrza. Ślepo oddany mu Orgon staje się nietolerancyjnym bigotem, dbają¬cym wyłącznie o swego „mistrza". To zapatrzenie w Tartuffe'a prowadzi do skłócenia Orgona z rodziną, a także do unieszczęśliwienia jego żony i dzieci. Wolter „Kandyd" - Przewodnikami i mistrzami Kandyda są dwaj filozofo¬wie: optymista Pangloss, który twierdzi, że wszystko jest najlepsze na tym najlep¬szym ze światów i pesymista Marcin mówiący, że świat został stworzony tylko po to, abyśmy się wściekali. Wraz _ z nimi Kandyd podróżuje po świecie, bezskutecznie poszukując odpowiedzi na pytanie: „Jak żyć?". Odpowiedzi udziela mu prosty starzec, który okazuje się prawdziwym mistrzem Kandyda. Receptą na życie stają się słowa: Trzeba uprawiać swój ogródek". I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - Xaoo, mędrzec i patriarchalny zwierzchnik Nipuanów, tłumaczy tytułowemu bohaterowi ustrój państwa Nipu. Jego poglądy można uznać za wykładnię filozofii oświece¬niowej. Patrz: utopia. A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Dys¬kusja Gustawa z Księdzem jest roz¬rachunkiem z zasadami wpajanymi uczniowi przez Księdza (mistrza). Gus¬taw oskarża swego nauczyciela, że ten nie nauczył go prawdziwego pojmowa¬nia świata, a także o to, że wskazał mu drogę do literatury, która stała się dlań zgubą (Ty mnie zabiłeś! - ty mnie nau¬czyłeś czytać! W pięknych księgach i pięknym przyrodzeniu czytać!). Jedno-cześnie Gustaw udowadnia, że poszedł własną drogą życia, świat odbiera uczu¬ciowo, a nie wedle prawd wiary i zasad zdrowego rozsądku. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Porwany w dzieciństwie przez Krzy¬żaków, Walter Alf wychowuje się na dworze Wielkiego Mistrza, który trak¬tuje go jak własnego syna i przyucza do rycerskiego rzemiosła. Jednak rzeczy¬wistym mistrzem Waltera jest Halban, litewski wajdelota, który wpaja mu pat¬riotyzm i nakłania go do walki z Zako¬nem. Dzięki niemu bohater przeszedł drogę od Waltera Alfa do Konrada Wallenroda, Wielkiego Mistrza i spraw¬cy upadku Krzyżaków. Halban jest tak¬że obecny przy śmierci Konrada Wal¬lenroda, któremu obiecuje, że pamięć po nim nie zaginie, a jego czyny będą sławne dzięki pieśniom wajdeloty. Patrz: uczta, rycerz. H. Balzac „Ojciec Goriot" - Dla pro¬wincjusza Rastignaca przewodnikiem po świecie Paryża, ukazującym mu re¬guły rządzące życiem w tym mieście, staje się Vautrin - morderca i zbiegły galernik. To on namawia Rastignaca, by dążył do bogactwa i zdobycia pozycji w wielkim świecie, nawet kosztem życia innych. Jakkolwiek Rastignac nie do końca podporządkowuje się Yautrino-wi, jego ostatnie słowa: Teraz się spró¬bujemy!, skierowane ku Paryżowi, świadczą o tym, że nauki „mistrza" padły na podatny grunt. L. Carroll „Alicja w krainie czarów" - Rozmowa Alicji z panem Gąsienicą to parodia filozoficznego dyskursu ucznia i mistrza. Komizm sceny podkreśla fakt, że człowiek jest pouczany przez gąsieni¬cę, a nawet musi tłumaczyć się przed nią. Pytaniem najczęściej pojawiającym się tu jest: Kim jesteś?, co wskazywało¬by na egzystencjalną problematykę dia¬logu. W istocie jest on pełną niedorzecz-ności i absurdalną wymianą zdań, a mistrz Gąsienica nie potrafi odpowie¬dzieć na najprostsze pytania Alicji. Patrz: sen. F.M. Dostojewski „Bracia Karama-zow" - patrz: starość/starzec. T. Mann „Czarodziejska góra" - Bo¬haterem powieści jest Hans Kastorp, przeciętny i dobroduszny młody Nie¬miec, który przybywa na trzytygodnio¬wy urlop do sanatorium Bergof w Da-vos, by tam podleczyć zdrowie i od¬wiedzić swego kuzyna. Pobyt przedłuża się do siedmiu lat, podczas których Hans uczy się prawdy o życiu, prowadzony przez dwie skrajnie różne postacie: jezu¬itę Naphtę i cynika Settembriniego. Kas¬torp wraca w niziny dopiero na wieść o wybuchu I wojny światowej, w ni¬czym nie przypomina jednak człowieka, którym był przedtem. Dojrzały, doświad-czony, wzbogacony o wiedzę dotyczącą życia i śmierci, wrzucony zostaje w sam środek prawdziwej rzeczywistości - na pole bitwy. B. Schulz „Sklepy cynamonowe" - Po¬stać Jakuba, ojca głównego bohatera, stylizowana jest na biblijnych patriar-chów i proroków. Sam bohater nazywa go natchnionym herezjarchą, który od¬krył przed nim wiedzę ezoteryczną. I choć nie poszedł drogą wskazaną mu przez ojca, jego uznał za swego pierw¬szego mistrza. Patrz: ojciec, syn, dom. T. Różewicz „Ocalony" - patrz: poko¬lenie stracone. J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - patrz: sobowtór. J. Andrzejewski „Bramy raju" - Kru¬cjata dziecięca prowadzona przez Jaku¬ba z Cloyes zainspirowana została nie przez Boga, jak twierdzi pasterz, ale przez Ludwika z Yendome (krucjata bez niego spoczywającego w ciężkiej trum¬nie, ale z jego pragnień zrodzona). Były krzyżowiec, dla odkupienia swych win, namawia niewinnego i pięknego Jakuba, by ten w imię Boże poprowadził dzieci do Jerozolimy. Jakub traktuje Ludwika z Yendome jak człowieka-boga, ufa mu i wierzy, iż powinien wypełnić jego posłannictwo. Patrz: krucjata. U. Eco „Imię róży" - Wilhelm z Bas-kerville jest dla Adsa z Melku człowie¬kiem, który ukształtował jego osobo¬wość, wprowadził go w świat tajemnicy, a nawet grozy. Wilhelm nie odsuwa Adsa od śledztwa prowadzonego w opa¬ctwie, traktuje go jak swego pomocnika, a niekiedy korzysta z jego rad (np. wyjście z bibliotecznego labiryntu). Jed¬nocześnie stara się go nauczyć, iż czło¬wiek powinien kierować się w życiu przede wszystkim rozumem i doświad¬czeniem. Wyznawana przez mistrza fi¬lozofia legła w gruzach wobec zaist¬niałej rzeczywistości, a jego uczeń napi¬sze po latach: Stale modlę się, by Bóg przyjął jego duszę i wybaczył mu liczne akty pychy, które kazała mu popełnić duma z rozumu. N.H. Kleinbaum „Stowarzyszenie umarłych poetów" - Dla uczniów konserwatywnej Akademii Weltona John Keating był pierwszym nauczycielem, który ofiarował im wiedzę żywą. Pod¬stawową zasadą życiową wpajaną mło¬dym ludziom było: Carpe diem! (chwy¬taj dzień), rozumiane tu jako wykorzys-tanie każdej chwili dla pogłębienia wie¬dzy o człowieku, świecie i kulturze. Niekonwencjonalne metody nauczania mistrza Keatinga, jak i samobójstwo jednego z uczniów (patrz: samobójstwo, syn) doprowadziły do usunięcia nau¬czyciela ze szkoły. * „Znakomitym nauczycielem jest dopiero ten, kto umie innych nauczyć nawet tego, czego sam nie umie". (T. Kotarbiński) * „Nauczając, uczymy się sami". (Seneka) * „Tylko od życia można się życia nauczyć i żadna pedagogika tej nauki nie zastąpi - jedynie żyjąc, człowiek uczy się żyć, a każdy, kto się rodzi, musi tę naukę zaczynać od podstaw". (M. de Unamuno)