Motyw dworku w literaturze

Dworek _____ Dworek - Niewielki dom mieszkalny wiejski, rzadziej miejski, najczęściej z gankiem od frontu; mały dwór. W Pol¬sce kojarzony zwykle z kulturą szlache¬cką. W XIX i XX wieku staje się symbolem tej kultury, utożsamianej z wartościami narodowymi. M. Rej „Żywot człowieka poczciwe¬go" - Wiejski dworek jest miejscem, gdzie człowiek z dala od świata może pędzić ciche i spokojne życie w zgodzie z rytmem natury. Tutaj zażywa radości pracy na roli. Tutaj, gdy przypadnie wiosna, może z żonką, z czeladką po sadkoch, po ogródkach sobie chodzić, szczepków naszczepić, drobne drzewka rozsadzić, niepotrzebne gałązki obci¬nać, mszyce pozbierać, krzaczki ochędo-żyć. Tutaj wreszcie wychowuje swoje potomstwo na łudzi poćciwych. J. Kochanowski „Na dom w Czarno-lesie" - Wiejski dom, gniazdo ojczyste, jest symbolem umiarkowanych prag¬nień poety, który - na wzór Horacego -nie pożąda bogactwa ani marmorowych pałaców, ale pragnie cichego i spokoj¬nego życia, otoczony szacunkiem ludzi. Nurt ziemiański w literaturze XVII w. - Nurt ten często zwany jest także dworkowym, ponieważ jego twórcy to zwykle średnia szlachta zamieszkująca w wiejskich dworkach. Dla pisarzy tego nurtu dworek jest symbolem ich swo¬bód, często staje się twierdzą w walkach z sąsiadami. W przeciwieństwie do bo¬gatych rezydencji magnackich, utożsa-miany jest z tym, co swojskie i rodzime. J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - Po licz¬nych wojnach Pasek porzuca służbę w wojsku i osiada w swoim majątku. Jego siedziba, dworek wiejski w Krako¬wskiem, staje się nieraz twierdzą, gdyż bujny temperament Paska bywa przy¬czyną licznych procesów (m.in. zostaje skazany na infamię). Czas pobytu na wsi ukazuje autora jako skrzętnego gospo¬darza i dobrego męża. I. Krasicki „Żona modna" - Wiejski dworek pana Pietra po przyjeździe „żo¬ny modnej" zostaje poddany gruntow¬nym zmianom. Stracił cały swój dawny sarmacki charakter, zgoła przeszedł (...) warszawskie pałace. I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - 1) Dworek rodzi¬ców Doswiadczyńskiego jest ostoją obs-kurantyzmu i źle pojmowanych tradycji sarmackich. 2) Wiejska siedziba Do-świadczyńskiego po jego powrocie do kraju staje się miejscem, gdzie wprowa¬dza on w życie to wszystko, czego nauczył się na Nipu. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Dwo¬rek w Soplicowie, z drzewa, lecz pod¬murowany, jest ostoją polskości i dob¬rych szlacheckich tradycji. Jego wygląd stal się wzorcem polskiego dworku. Wnętrze siedziby Sopliców wskazuje, że szanują oni tradycje narodowe. Dla Mickiewicza Soplicowo staje się sym-bolem szczęścia lat dziecięcych i utraco¬nej ojczyzny. H. Rzewuski „Listopad" - W opowie¬ści o tragicznych losach braci Strawińs-kich wiejski dworek utożsamiony jest ze szlachecką tradycją, którą Rzewuski ujmuje jako jedyną prawdziwie polską. To w dworkach litewskiej szlachty bu¬dzi się sprzeciw wobec rosyjskiego pro¬tektoratu i króla narzuconego przez Ka¬tarzynę II. Scudzoziemszczała, obojętna na losy kraju arystokracja zamieszkuje wspaniałe wielkomiejskie pałace. J. Słowacki „Horsztyński" - W skrom¬nym dworku mieszka stary i ślepy kon¬federat barski, Horsztyński, który pró¬buje pokrzyżować plany zdrajcy, het¬mana Kossakowskiego. Ów dworek sta¬nie się świadkiem jego samobójstwa, gdy starzec dowie się o romansie swojej młodej żony z synem Kossakowskiego. J. Słowacki „Fanta/y" - Były mar¬szałek powiatowy, hrabia Respekt, mie¬szka z żoną i dwiema córkami w pod¬upadłym dworku na Podolu. Ogród, który był kiedyś ogrodem angielskim, teraz zarastają chwasty, rury od kaskad wodnych pordzewiały. Aby dwór utrzy¬mać w polskich rękach, hrabiostwo po¬stanowili wydać starszą córkę, Diannę, za bogatego obieżyświata, hrabiego Fantazjusza. A. Fredro „Śluby panieńskie" - Dwo¬rek pani Dobrójskiej jest miejscem, któ¬re początkowo Gustaw uważa za wyjąt¬kowo nudne, więc nocami ucieka, by bawić się w karczmach. Gdy jednak na wieść o ślubach panieńskich Klary i Anieli zacznie snuć swoją intrygę, wiejska siedziba stanie się miejscem nader interesującym. A. Fredro „Damy i huzary" - Gdy do dworku Majora zjadą jego siostry, ciche i spokojne kawalerskie życie, jakie do¬tąd pędził z przyjaciółmi, skończy się. Matrymonialne zabiegi trzech kobiet zamienią siedzibę mężczyzn w praw¬dziwe pole bitwy o zachowanie kawale¬rskiej wolności. A. Fredro „Pan Jowialski" - W swoim wiejskim dworku tytułowy pan Jowial¬ski ma niepodzielną władzę. On decydu¬je o wszystkim i jego decyzje nie pod¬legają żadnej dyskusji. Jest jednocześnie ów dworek ostoją szlacheckiego humo¬ru i dobrodusznej kpiny. C.K. Norwid „Fortepian Szopena" - Dom modrzewiowy wiejski staje się w wierszu Norwida symbolem tradycji narodowych, których doskonałej syn¬tezy z wartościami etycznymi, estetycz¬nymi i religijnymi dokonał w swojej muzyce Chopin. E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) W siedzibie Korczyńskich poza nielicz¬nymi pracującymi przebywają sami pró¬żniacy. Jałowe życie mieszkańców Kor-czyna przeciwstawione jest radosnej, wypełnionej pracą egzystencji Bohaty-rowiczów. 2) Dworek w Olszynce jest miejscem, gdzie Kirłowa boryka się z trudami codziennego życia i pracuje, by utrzymać siebie i dzieci, gdy mąż całe tygodnie spędza poza domem, ob¬jeżdżając okoliczne dwory. H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec¬kich" - Dworek w Krzemieniu jest wyraźnym przeciwieństwem pełnej in¬tryg Warszawy, gdzie żyją aferzyści w stylu Połanieckiego czy Maszki. Jego utrata będzie dla Maryni wielkim prze¬życiem. Kiedy pan Stach będzie chciał uszczęśliwić żonę i podziękować za urodzenie dziecka, odkupi jej właśnie Krzemień. Powrót do wiejskiego dwor¬ku staje się w powieści symbolem po¬wrotu do szlacheckich tradycji ziemiań¬skich, które Sienkiewicz utożsamia z tradycją narodową. H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem" - 1) Dworek starej kniahini Kurcewi-czowej przypomina raczej kozacką cha¬tę niż siedzibę szlachecką, ale dla Skrze-tuskiego jest miejscem niemalże pięk¬nym, ponieważ tu mieszka jego ukocha¬na Halszka. 2) Ten sam dworek stanie się też miejscem grozy, bo tu dokona się rzeź kniaziów Kurcewiczów i ich matki. H. Sienkiewicz „Potop" - Do dworku Billewiczów w Wodoktach pędzi z woj¬ny Kmicic, by odebrać piękny legat w postaci Oleńki. Tutaj też Wołodyjow-ski i inni uwolnieni z rąk Janusza Radzi¬wiłła oficerowie dzięki panu Zagłobie dowiedzą się, że pan Andrzej wstawiał się za nimi do księcia. Tu wreszcie po raz pierwszy zachwieje się wiara Kmici-ca w uczciwe intencje Radziwiłłów. 2) W dworku Skrzetuskich pan Zagłoba pędzi spokojne życie w otoczeniu przy¬branych wnuków, synów Halszki i Jana. H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski" - 1) Do dworku Kmiciców dociera wieść o nieszczęściu, jakie spotkało Wołodyjowskiego i stąd pan Andrzej wyruszy, by pocieszyć starego druha i, jak mówi Oleńka, dobroczyńcę. 2) Dwo¬rek Ketlinga stanie się siedzibą Zagłoby i Wołodyjowskiego na czas konwokacji. Tutaj zatrzyma się również siostra pana Michała wraz z Krzysia i Baśką. W jego murach rozegra się kolejny dramat miło¬sny w życiu „małego rycerza", szczꜬliwie zakończony oświadczynami Basi. H. Sienkiewicz „Stary sługa", „Ha¬nia", „Selim Mirza" - W tych trzech opowiadaniach, połączonych miejscem akcji i postaciami głównych bohaterów, w dworku szlacheckim rozegra się dra¬mat dziewczyny, córki starego służące¬go rodziny, która stanie się obiektem rywalizacji dwóch paniczów, Polaka Henryka i Tatara Selima. H. Mniszkówna „Trędowata" - Skro¬mny dworek rodziców Stefci Rudeckiej, tak różny od wspaniałych rezydencji arystokracji, ukazuje przepaść, jaka dzieli biedną guwernantkę od potomka magnackiej rodziny, ordynata Michoro-wskiego. S. Wyspiański „Warszawianka" -W dworku na Grochowie Chłopicki w otoczeniu wiernych sobie oficerów oczekuje na meldunki z pola bitwy pod Olszynką. S. Wyspiański „Wesele" - Akcja dra¬matu toczy się w bronowickiej chacie, ale w wystroju weselnej izby można odnaleźć wiele elementów typowych dla szlacheckiego dworku: złożone w krzyż szable, flinty, pasy podróżne, torba skórzana. To pomieszanie kultur szlacheckiej i chłopskiej ma symbolizo¬wać sytuację wyjściową dramatu - oto na weselu spotkają się chłopi i inteligen¬cja o szlacheckim rodowodzie. M. Rodziewiczówna „Dewajtis" - Dla Marka Czertwana opieka nad majątkiem i siedzibą rodu Orwidów jest spełnie¬niem obowiązku nałożonego przez ojca, ale także w pewien sposób służbą oj¬czyźnie - stary Orwid był powstańcem 1863 roku. Kiedy z Ameryki powróci do kraju dziedziczka majątku, Irena, miłość młodych doprowadzi do małżeństwa i Marek zostanie już nie opiekunem, ale gospodarzem. S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Dworek rodziców jawi się we wspo¬mnieniach Joasi Podborskiej jako miejs¬ce, gdzie przeżyła najszczęśliwsze chwile swojego życia. Kiedy po latach powróci do rodzinnego domu, znajdzie go zupełnie zmienionym przez obec¬nych właścicieli. S. Żeromski „Wierna rzeka" - W pod¬upadłym dworku, Niezdołach, na tle wydarzeń powstania styczniowego roz-grywa się dramatyczny romans ubogiej szlachcianki, Salomei Brynickiej, i ura¬towanego przez nią powstańca, Józefa Odrowąża, syna arystokratycznego ro¬du. S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) Dwór w Nawłoci staje się świadkiem miłosnych perypetii Cezarego Baryki. 2) Opis życia w Nawłoci staje się dla Żeromskiego pretekstem do pokazania lekkomyślności i niefrasobliwości zie-miaństwa, a także swoistej anachronicz¬ności szlachty. W.S. Reymont „Ziemia obiecana" -1) Sielskość i spokój życia w dworku ojca Karola Borowieckiego stanowią całko¬wite przeciwieństwo brutalnych praw rządzących egzystencją w Łodzi. 2) Dworek, do którego przenosi się stary Borowiecki po sprzedaniu majątku na wsi, położony na przedmieściach Łodzi, w pobliżu fabryki Karola, jest enklawą dobra i elementarnych wartości w zdep-rawowanym świecie goniącym za zys¬kiem. M. Samozwaniec „Na ustach grze¬chu" - Dworek rodziców Steńki jest parodią wyobrażeń Mniszkówny o życiu drobnej szlachty. S.I. Witkiewicz „W małym dworku" - A taki miał być przyjemny nastrój po podwieczorku w mafym, zacisznym, ukrytym w drzewach dworku. Niestety, wszystko by h tak dobrze i tak się, wszyst¬ko popsuto. Mały dworek w Kozłowi-cach, w powiecie sandomierskim staje się świadkiem niezwykłych wydarzeń, w których rzeczywistość miesza się z fantastyką i ujawnione zostają mrocz¬ne tajemnice mieszkańców. M. Pawlikowska-Jasnorzewska „Re¬zerwat" - Spokojne życie wiejskiego domu zostaje całkowicie zburzone przez przyjazd bogatego gościa z Ameryki, który podróżuje po świecie, poszukując miejsc, gdzie zachowały się jeszcze dawne, nie zniszczone przez nowoczes¬ność tradycje i zwyczaje. By go zadowo¬lić, nowoczesny, choć skromny, dom zostaje zamieniony w rezerwat tradycji szlacheckich z XIX wieku i staje się polskim dworkiem, takim, jaki pokazuje literatura. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1) Dworek w Krepie, który państwo Niechcicowie otrzymują po dawnym ad¬ministratorze Winczewskim, jest przy¬czyną wielu rozterek pani Barbary. Póź¬niej stanie się dla niej miejscem wiel¬kiego szczęścia, bo tu urodzi się Piotruś, ale jednocześnie wielkiej tragedii, bo tu po czerech latach jej ukochany syn umrze. Opuszczać będą jednak Niechci-cowie Krepę z żalem. 2) W dworku w Serbinowie Niechcicowie przeżyją większość swoich nocy i dni, i niedziel, które zdarzają się w życiu rzadziej niż w kalendarzu. Tu urodzą się i dorosną ich dzieci, tu, nie w pełni tego świado¬ma, Barbara pokocha Bogumiła. Konie-czność opuszczenia Serbinowa stanie się dla obojga trudnym przeżyciem. Z. Nałkowska „Granica" - Dworek rodziców w Boleborzy jest dla Zenona Ziembiewicza symbolem tego wszyst¬kiego, czego chciałby w życiu uniknąć. W. Gombrowicz „Ferdydurke" - Wiejski dworek ciotki w Bolimowie, do którego wyjeżdża Józio wraz z Miętu¬sem, miast być ostoją tradycji i narodo-wych wartości, jest dziwacznym miejs¬cem, gdzie wuj opowiada głupawe his¬toryjki, ciotka nieustannie wspomina dzieciństwo głównego bohatera, Zosia okazuje się mdłą i nudną, głupią panien¬ką, a Zygmunt, choć jak przystało na panicza, odbywa erotyczne wyprawy do wsi, jednak ugania się nie za miodkami, ale za „starkami". Dworek ciotki jest jakimś absurdalnym muzeum pseudo-szlachetczyzny. K. Wierzyński „Ojczyzna chochołów" - Ojczyzna w kolumienkach, z widokiem na ule jest dla poety jeszcze jednym pustym symbolem, który odziedziczyła niepodległa Polska po okresie zaborów. Dworek, alkowa z pałaszem na kołku przysłaniają prawdziwy obraz wsi, gdzie szorbut, dzieci kopa. Cz. Miłosz „Dolina Issy" - Polski dwór na Litwie kowieńskiej jest miejscem, gdzie główny bohater powieści, To¬masz, przeżywa inicjację w życie przy¬rody. To także centrum tajemniczego świata, w którym realna historia Litwy po I wojnie światowej miesza się z po¬gańskimi jeszcze zwyczajami, a wszys¬cy ludzie noszą w sobie jakieś cierpienie i tajemnicę. J. Iwaszkiewicz „Sława i chwała" - Ziemiańskie dwory i dworki na Ukrainie to świat, który historia zmiotła z powie¬rzchni ziemi. Ale z tego świata wyras-tają w większości bohaterowie - on jest źródłem ich osobowości. M. Samozwaniec „Maria i Magdale¬na" - Krakowski dworek państwa Kos¬saków, zwany Kossakówką, jest miejs-cem, gdzie przyszłe pisarki, Maria Paw¬likowska-Jasnorzewska i Magdalena Samozwaniec, przeżywają szczęśliwe, beztroskie dzieciństwo. Panuje w nim dziwna atmosfera - jednocześnie artys¬tycznej swobody i mieszczańskich ogra¬niczeń. M. Samozwaniec „Zalotnica niebies¬ka" - Niezwykła atmosfera dworku Kossaków pozwala rozwinąć się orygi-nalnemu talentowi Lilki, która zasłynie jako poetka i autorka doskonałych dra¬matów, Maria Pawlikowska-Jasnorzew¬ska. Tutaj będzie powracać po wszyst¬kich zawodach miłosnych. T. Konwicki „Kompleks polski" - W szlacheckim dworku gdzieś na Litwie pojawia się jak duch Zygmunt Mineyko - powstaniec 1863 roku, którego spotka później tragiczny los: zostanie wydany przez chłopów w ręce kozackiej sotni. T. Konwicki „Bohiń" - W szlacheckim dworku na Litwie w czasie powstania styczniowego toczy się romans rzeko¬mej babki autora z powstańczym emisa¬riuszem - Żydem. * „Nie ma chyba rzeczy obojętniejszej niż dom, w którym się kiedyś mieszkało, i wiara, którą się straciło. Dom nadal stoi, mimo że dawny mieszkaniec zmie¬nił się we włóczęgę, wiara dalej żyje w sercach innych ludzi". (M. Kuncewiczowa) * „Każde pokolenie ulepszało swój dom w imię własnych ideałów, za które następne generacje musiały nieraz dro¬go płacić". (J. Kurek)