Losy wysadzonych z siodła w "Nocach i dniach"

TEMAT: Losy „wysadzonych z siodła” w „Nocach i dniach”. M. Dąbrowska (1889÷1965) ur. we wsi Russowo koło Kalisza z domu Szumska; ojciec był dzierżawcą, matka nauczycielką. Pisarka ukończyła pensję w Kaliszu i Warszawie. W 1907r. podjęła studia w Szwajcarii. W Lozannie - nauki przyrodnicze, filozofia, nauki polityczne. Tu poznała Mariana Dąbrowskiego działacza PPS. Zaczęła pisanie od publicystyki posługując się pseudonimem Maria Nowak. Studiowała jeszcze w Belgii i Anglii socjologię i ekonomię. I wojnę przeżyła w kraju. W międzywojniu prowadziła bibliotekę w Ministerstwie Rolnictwa, propagowała spółdzielczość. W 1923 debiutowała zbiorem nowel. Za „Noce i dnie” nagroda państwowa, której nie przyjęła. II wojnę przeżyła w Warszawie przy ul. Polnej 40 (tam muzeum). Muzeum również w Russowie. Nowele: „Gałąź czereśni”, „Uśmiech dzieciństwa”, „Ludzie z tamtąd”, „Gwiazda poranna”. Powieści: „Noce i dnie”, „Przygody człowieka myślącego”. Dramaty: „Geniusz sierocy”, „Tadeusz i Bogumił”. Akcja „Nocy i dni” dotyczy okolic Kalisza i Russowa. Obejmuje 30 lat. Tom I 14 lat (1884÷1898) „Bogumił i Barbara”, Tom II (1900÷1902) „Wieczne zmartwienie”, Tom III (1903÷1906) dotyczy Agnieszki „Miłość”, Tom IV (1907÷1914) „Wiatr w oczy”. Poprzez retrospekcję (wspomnienia) sięga pisarka do powstania styczniowego. Powieść jest sagą rodzinną gdyż pokazuje losy kilku pokoleń rodziny Niechciców. Losy pokazane zostały na bogatym tle społecznym. Pisarka obserwuje istotne procesy. Interesuje ją głównie problem deklasacji szlachty i przekształcanie szlachty w inteligencję lub burżuazję. Proces deklasacji szlachty obserwował już Żeromski w opowiadaniach „Doktor Piotr” (Dominik Cedzyna) i „Zmierzch” (pierwszy dziedzic). Szlachta, która traci majątki jest określona mianem „wysadzeni z siodła”. Przyczyny utraty pozycji społecznej były zróżnicowane. Zjawisko deklasacji. Michał Niechcic - ojciec Bogumiła, stracił rodzinną posiadłość Jarosty za udział w powstaniu styczniowym, jego zesłano na Sybir, majątek skonfiskowano. Adam Ostrzeński - ojciec Barbary, to hulaka, który wszystko przepuścił, został urzędnikiem w mieście, po jego śmierci żona chcąc utrzymać rodzinę i wykształcić dzieci prowadziła stancję. Hipolit Niechcic - stryj Bogumiła, właściciel majątku Turobiu, początkowo wiodło mu się dobrze, później majątek podupadł, gdyż źle gospodarował, pola były nie najlepiej uprawione, zwierzęta niedożywione, zużyte narzędzia, majątek sprzedali, przenieśli się do miasta. Leon Woynarowski - właściciel Pamiętowa, przebywał głównie za granicą lub w Warszawie, gospodarstwem się nie zajmował, zostawił wszystko rządcy. Pamiętnów rozparcelowano za długi. Jan Łada - jego dziadowie mieli znaczny majątek, on już nie miał nic, był dworskim urzędnikiem. Bogato się ożenił, ale wolał się bawić niż gospodarować, zginął w wypadku, podupadłą posiadłość żona sprzedała i zamieszkała w Warszawie. Letycja Mioduska - mąż przywiózł ją z Paryża, był wówczas bogaty, ale fortunę przepuścił, Serbinów bogaty, kwitnący doprowadzony został do opłakanego stanu, dzierżawcy prowadzili gospodarkę rabunkową, dopiero Bogumił wydźwignął majątek, wówczas sprzedano. Zdeklasowana szlachta albo pozostawała na wsi na roli zarządców czy dzierżawców, albo przenosiła się do miasta, gdzie przekształcała się w inteligencję lub burżuazję. Burżuazja. Julian Ostrzeński - brat Barbary, inż. w Petersburgu, budował koleje, miał olbrzymie dochody ale wszystko przepuszczał na kochanki. Z rodziną rzadko utrzymywał kontakty, jedynie Michalina odwiedzała go w Petersburgu, mylił krewnych, nie przybył nawet na pogrzeb matki. Lucjan Kocieł - miał resztki majątków na Litwie, pochłaniały go interesy i hulanki, miał sławę znawcy win i karciarza, w domu rzadki gość, wstydził się czułości po śmierci żony Teresy, żałował takiego trybu życia, przeniósł się pod Częstochowę gdzie miał cegielnię i cementownię, ale zniechęcił się do interesów, cenił sobie dom, zmarł na raka. Anzelm Ostrzeński - syn Daniela i Michaliny, studiował przyrodę, nie ukończył, zajął się interesami, wyniosły niechętny do rozmów, bliskich krewnych traktuje jak obcych, liczy się tylko jego zysk, w celach spekulacyjnych kupuje place na Oczkowie, wykorzystuje niewiedzę Bogumiła i Barbary. Włodzimierz Daleniecki - adwokat, reprezentuje interesy Mioduskiej, lubi przepych, wygody i światowe życie, ma interesy w Paryżu i Moskwie, posiada akcje kopalni w Belgii, uprzejmy, gładki, a jednocześnie działa podstępnie, intryguje, nasyła Katelbę by szpiegował Bogumiła, za plecami Niechcica chce sprzedać Serbinów, choć obiecał mu prawo pierwokupu. Burżuazję oceniała Dąbrowska jako klasę drapieżną, bezwzględna, pozbawiona ideałów i sentymentów. Dla finansisty inni ludzie to narzędzie w jego ręku, poza pieniędzmi i zyskiem nic się nie liczy. Ci co wchodzą w rytm interesów zatracają szlachetność. Inteligencja. Daniel Ostrzeński - ukończył Szkołę Główną, wykładał przyrodę w rosyjskim gimnazjum w Kalińcu, był dziwakiem, zajmował się wychowaniem syna Bodzia, gdyż żona Michalina, była pochłonięta interesami. Nieustannie narzekał na jej brak w domu, miał obsesję na punkcie bakterii. W kawiarni miał swój stolik i filiżanki, nie odwiedzał chorej siostry Teresy bo bał się zarażenia. Michalina prowadziła sklep, była działaczką społeczną. Wraz z siostrą Stefanią, żona rejenta Holszańskiego, założyły w Kalińcu towarzystwo dobroczynne, trzy żłobki i przytułek dla starców. Holszańska pisała artykuły do gazet warszawskich, chciała utworzyć pismo w Kalińcu, organizowały też wieczorki patriotyczne, założyły też Towarzystwo Wioślarskie i Cyklistów. Obie lubiły rozgłos i hołdy, ciągle opowiadały o sukcesach i pokonanych przeszkodach. Ocena inteligencji jest bardziej pozytywna niż burżuazji. Inteligencja kultywuje tradycje patriotyczne, angażuje się społecznie, ale ograniczenia stwarzane przez zabory dają niewielkie możliwości.