"Promethidion" Cypriana Norwida

Promethidion Przedmiotem refleksji w tym rozdziale opracowania będą jedy¬nie fragmenty poematu publikowane w podręczniku szkolnym S. Makowskiego30, pochodzące z Dialogu „Bogumił”. Tekst obu dialogów (w istocie są one zestawionymi w dialogową strukturę monologami) powstał prawdopodobnie w latach 1848-49, zaś w całości – w 1850 r. (wydany w Paryżu w 1851 r.), a więc przed refleksją o sztuce wyrażoną w wierszu-traktacie Fortepian Szopena. Wykracza on poza ramy tradycyjnie pojmowanej liryki, krótko prezentujemy go jako dodatek do zasadniczego trzonu książeczki. Tytuł utworu brzmi: Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem. Autor nawiązuje w nim do imienia mitycznego Promete¬usza, któremu znana była zarówno praca, jak i cierpienie spowodo¬wane troską o los ludzi. Norwid dedykował ten utwór zmarłemu przyjacielowi W. Łubieńskiemu. Poeta-filozof wypowiada się tu na temat sztuki w kategoriach estetycznych i etycznych, ujmując re¬fleksję w kształt rozmowy. – Spytam się tedy wiecznego-człowieka, [...] „Cóż wiesz o pięknem?...” ... „Kształtem jest miłości”¬ Uogólniona postać człowieka ponadczasowego, wiecznego, re¬prezentującego ludzi wielu pokoleń, doświadczeń i orientacji este¬tycznych wywiedzionych z różnych kultur, jako spadkobierca dzie¬dzictwa Prometeusza, wypowiada się jednoznacznie na temat pięk¬na. Jest ono ukształtowane pod wpływem miłości i tylko z nią może się kojarzyć. Takie pojmowanie piękna nosi w sobie założenie, że sztuka – aktywność powielająca boski gest stworzenia – musi mieć związek z miłością Boga do ludzi, a także z tą, którą zdolny jest ema¬nować sam człowiek, stworzony przecież na wzór Boga. Z tego wy¬nika więc, że każdy w sobie cień pięknego nosi. Warto również zwrócić uwagę na celowość wszelkiej sztuki. Nie istnieje ona sama dla siebie, dla efektu estetycznego, dla przyjemno¬ści obcującego z nią odbiorcy, ale ma stanowić sól ziemi i służyć człowiekowi w jego życiu praktycznym: Bo piękno na to jest, by zachwycało Do pracy – praca, by się zmartwychwstało. Twórczość jest więc pracą, zaś jej efekt ma być „zachwytem”, za¬chętą, uskrzydleniem do pracy. Z takim stanowiskiem jak najbar¬dziej zgadza się pogląd dotyczący twórczości ludowej – najwięk¬szym prosty lud poety oraz największym prosty lud muzykiem. Dalej autor wskazuje znaczenie praktyki w sztuce: Cezara uznaje za naj¬lepszego historyka, zaś Michała Anioła, co kuł sam w marmurze, za wybitnego rzeźbiarza. Można więc dostrzec wyraźny związek („zaręczyny”) „pieśni” (poezji) z praktycznym wymiarem życia (wysiłek twórczy odnoszący lirykę do rzeczywistości). We fragmencie rozpo¬czynającym się apostrofą do Polski Norwid wskazuje znaczenie sztuki: zapala do pracy i walki, podejmuje zagadnienia ważne dla konkretnych miejsc i ludzi, nie unika reakcji na aktualne sprawy. I tak ja widzę przyszłą w Polsce sztukę, Jako chorągiew na prac ludzkich wieży, Nie jak zabawkę ani jak naukę, Lecz jak najwyższe z rzemiosł apostoła I jak najniższy modlitwę anioła. Tworzenie dzieł sztuki zostało umieszczone na szczycie różnych form pracy. Wysiłek artysty nosi w sobie szczególne cechy i po¬słannictwo, dlatego też przyznano mu najwyższą rangę – zbliża bo¬wiem do Boga w samym akcie tworzenia i pozwala Go w dziele do¬strzegać, bo przecież jest ono Kształtem [...] Miłości (zapisanej z wielkiej litery). Norwid przyznaje artyście szczególną rolę w społeczeństwie, ale zwraca uwagę na właściwe pojmowanie sztuki. Musi być ona budo¬wana na trwałym fundamencie wartości etycznych. Tylko wtedy przetrwa przez pokolenia i spełni swoją misję – zachwyci do pracy.