Kult nauki i pracy w Pozytywiźmie

Kult nauki i pracy Pozytywizm to epoka nawiązująca do znanych z oświecenia postaw moralnych. Na pierwszym planie pozytywiści stawiają kult nauki i kult pracy. Uważają, iż naród polski nie może "ciągle" żyć w świecie marzeń o wolności, którą przecież trzeba sobie wywalczyć własnymi rękami. Klęski powstań narodowowyzwoleńczych dowiodły, iż owa walka może być wówczas skuteczna, gdy po pierwsze zostanie poparta przez cały naród, po drugie będzie to walka równych przeciwników, a zatem dojrzałych i militarnie przygotowanych do walki żołnierzy. Uzbrojony w kosy spontanicznie reagujący lud nie ma szans wobec regularnych wojsk zaborców. Tę polską armię należy najpierw wykształcić, polski lud natomiast oświecić, ponieważ przez lata niewoli zobojętniał na losy ojczyzny. Wykorzystywanym przez posiadaczy ziemskich chłopom było wszak obojętne, jakim językiem mówi do nich dziedzic, skoro wymaga od nich wciąż tego samego: niewolniczej pracy. Nie ma co więc mówić ludowi o wolności narodu, podczas gdy sam cierpi nędzę i głód, a jego problem najważniejszy to zmiana stosunków społecznych, nie zaś zmiana właściciela ziemi, na której pracuje. Zaborcom traktującym polską ziemię i naród jak tanią siłę roboczą i spichlerze zbożowe nie zależy na reformowaniu ustroju społecznego. Podczas gdy na zachodzie Europy już rozwija się kapitalizm, na ziemiach polskich panują jeszcze stosunki feudalne.