Analiza "Nike która się waha" Zbigniewa Herberta

Nike która się waha Wiersz pochodzi z tomu Struna światła z 1956 r. i przywołuje postać bogini zwycięstwa, dumnej, zdecydowanej w geście wzywania do walki, stanowczej i pięknej w swojej patetycznej pozie. Podmiot liryczny jednak ukazuje ją w momencie wahania, uczuciowego uniesienia, chwili słabości związanej z przeżyciem osobistym i reflek¬sją nad losem młodzieńca, którego ziemski los dopełni się niebawem w walce o ojczyznę. Reakcja bogini jest nietypowa, podważająca jej wyobrażenie zapisane w mitologii i nawiązujących doń utworach. W opinii podmiotu Nike najpiękniejsza jest właśnie w momencie wahania, czy pozostać w swojej pozie, czy też okazać żołnierzowi idącemu na bój (i śmierć – o czym wie na razie tylko bogini) współczucie, gest sympatii. Nike ma ogromną ochotę / podejść / i pocałować go w czoło – obawia się jednak, że ów przejaw uczucia mógłby zmienić jego postawę. Zaznawszy czułości, mógłby uciekać jak inni/w czasie tej bitwy. Bogini rezygnuje więc ze swojego planu, wstydzi się wzruszenia i postanawia / pozostać w pozycji / której nauczyli ją rzeźbiarze. W ostatniej cząstce utworu Nike, boskim przywilejem, widzi przyszłość owego młodego żołnierza, którego muszą znaleźć [...] / z otwartą piersią / zamkniętymi oczyma / i cierpkim obolem ojczyzny / pod drętwym językiem. Bogini nie powinna więc przeszkadzać bohaterowi w wypełnianiu narodowej służby ani też utrudniać mu tej niełatwej misji. Moneta przeznaczona dla Charona za przewiezienie przez wody Styksu do krainy cieni ma cierpki smak i jest nazwana obolem ojczyzny. Obowiązek obrony kraju jest więc bezpośrednią przyczyną śmierci mężczyzny u progu dorosłości, zanim jeszcze poznał różne barwy życia. Ofiara dla ojczyzny jest cierpka, ale prze¬cież bywa koniecznością, którą najlepiej rozumie bogini zwycięstwa. Sukces w walce o narodową sprawę niejednokrotnie pociąga za sobą wielkie wyrzeczenia, wymaga oddania i wierności patriotycznym ideałom. W wierszu pobrzmiewają również nuty romantycznego poświęce¬nia, rezygnacji z osobistego uczuciowego życia (tu decyduje o tym Nike). Podmiot liryczny zwraca uwagę czytelnika na wielką wartość, jaką jest przywiązanie do ojczyzny i gotowość poświęcenia dla niej życia. Nike – choć najpiękniejsza w momencie wzruszenia i współczucia (a więc zdolna do ludzkich odruchów, pozbawiona na chwilę boskiej bezwzględności) – zwalcza swoją słabość w imię wyższej racji, jaką jest umożliwienie żołnierzowi czynienia swojej powinności. Mimo że szala z jego losem / gwałtownie opada / ku ziemi, a bogini dobrze o tym wie, powraca do swojej wyniosłej, niewzruszonej boskiej postawy, poprzez którą uznaje również wielkość ofiary chłopca. W tradycji antycznej poświęcenie dla ojczyzny, gotowość do walki, dbałość o podtrzymywanie kondycji fizycznej na wypadek konfliktu zbrojnego oraz troska o rycerski rynsztunek to motywy wracające w mitologii, wielkich eposach Homera i Wergiliusza, tragediach grec¬kich, poezji Tyrtajosa. Patriotyzm stanowi więc wartość ponadcza¬sową, odwieczną i niepodważalną, wzbudza szacunek i skłania do wzruszeń, które – jak chciał poeta – bliskie są również greckiej bogi¬ni zwycięstwa. Wiersz prowadzi jednak do refleksji, że nie można przedkładać uczuć osobistych ponad przywiązanie do ojczyzny, choćby pociągało ono za sobą najwyższą ofiarę.