Kreacjonizm w prozie polskiej i obcej XX wieku

"Sklepy cynamonowe" Brunona Schulza - konwencja mitów i symboli: sklepy cynamonowe - symbol poszukiwanego szczęścia, egzotyki i niedoścignionego pragnienia, epoki, która odeszła; ojciec - ptak; Adela - bóstwo zniszczenia, - przedstawienie rzeczywistości jako baśni - subiektywność odbioru każdego elementu, połączonego podświadomie z przeżyciami z okresu dzieciństwa (archetypy); dziecinne wyobrażenia o nim; zapis uczuć jednostki związanych z elementem rzeczywistości, - asocjacyjność metafor, - synestezja - połączenie doznań zmysłowych z obrazami tworzonymi przez umysł, - wprowadzenie do utworu rzeczy i zjawisk nadrealnych jako przykładu możliwych do wychwycenia przez każdego człowieka, kierującego się indywidualizmem, - odwrócenie hierarchii wartości - najważniejsze jest spontaniczne reagowanie na wydarzenia, - kreacjonizm jest podkreśleniem zdążania autora do zachowania tożsamości, indywidualizmu, a także własnego przetworzenia rzeczywistości, - zastosowanie groteski lirycznej dla oddania niepowtarzalności i "dziwności" nastroju, - odrzucenie mimetyzmu jako uniwersalnego spojrzenia twórcy na świat, - rezygnacja z ciągłości fabuły - czasoprzestrzeń konstruowana według uznania odbiorcy. "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza - motyw "zdziecinnienia" bohatera - podobnie jak w "Sklepach cynamonowych", - postaci ludzkie są uosobieniem cech charakteru i umysłowości: nauczyciele, rodzina Młodziaków, rodzice uczniów, uczniowie..., - konwencja groteski - sytuacja zagrożenia bohatera jest śmieszna, jak i przerażająca; konwencja "złego snu": wychowanie młodego pokolenia na ludzi niezdolnych do samodzielnego życia; ludzie są kukiełkami, marionetkami, - symbole: Pupa - zdziecinnienie, Gęba - opinia u innych, której nie można zmienić, zatracenie tożsamości, Łydka - instynkty, biologizm, sprzeciw wobec unifikacji, - schematyzm odczuwania i postępowania ludzi w mieście, na wsi i w rodzinie mieszczańskiej, - wykreowanie postaci bliskich obłędu jako dowód nienaturalności ludzkich zachowań i nielogiczności pobudek, - formy jako wykreowane przez ludzi nienaturalne prawidła współżycia, - neologizmy i "archaizacja" wypowiedzi ("Słowacki wielkim poetą był"). "Szewcy" Ignacego Witkacego - TO JEST DRAMAT, ale może się przydać. - dowolność kształtowania i odbioru świata przedstawionego (didaskalia), - groteskowość konwencji - wszystko jest możliwe; częste zmiany akcji (np. rewolucje); zmiany stylu wypowiedzi bohaterów ; bezsens niektórych dialogów; didaskalia częścią akcji utworu, - aluzyjność imion bohaterów, - teoria CZYSTEJ FORMY - maksymalne zdeformowanie świata; odejście od codziennych treści; sposób na odrodzenie teatru niezaangażowanego; wywołanie niepokoju, lęku metafizycznego. Odbiorca w obliczu Tajemnicy Istnienia, którą musi zgłębić indywidualnie. "Proces" Franza Kafki - konwencja koszmaru sennego, - abstrakcyjność lokalizacji czasowej i przestrzennej akcji, - kreacja samego procesu jako wpływu cywilizacji i urzędów na pojedynczego, często zagubionego człowieka, - proces parabolą ludzkiego losu - to nie my decydujemy o narodzinach, śmierci i samym przebiegu życia. Konieczność podporządkowania się z góry ustalonym prawom., - kreacja bohatera jako oskarżonego, którym może być każdy człowiek; ludzie zniszczeni są przez wieloletnie procesy, arogancja adwokata, - otwarta kompozycja dzieła. "Mistrz i Małgorzata" Michała Bułhakowa - wykreowanie postaci Wolanda, Asasella, Behemota, Helli... jako interpretacji biblijnych przekazów o twórcach zła ; występują oni także w płaszczyźnie realistycznej, - trzy przestrzenie: Moskwa, Jerozolima za czasów Chrystusa, przestrzeń fantastyczna, - hiperbolizacja: tragedia ludzi pod wszechwładzą systemu.