Kim jest poeta? W oparciu o literaturę różnych epok

Poeta – nauczyciel, poeta – artysta, poeta – wieszcz... w literaturze polskiej. Rozwiń temat w oparciu o przykłady z różnych epok Słowo poeta może mieć wiele znaczeń. Może zarówno oznaczać kogoś, kto zajmuje się twórczością literacką – niezależnie od rodzaju uprawianej twórczości, jak i człowieka, który nie ma nic wspólnego z prozą. Biorąc pod uwagę szersze znaczenie tego słowa, można przypisać poetom różne funkcje: Jeden może pisać utwory dydaktyczne, inny o tematyce łatwej, lekkiej i przyjemnej, znów inny może zajmować się polityką i sprawami aktualnymi, a jeszcze inny nawoływać do rewolucyjnych czynów. Każdy z nich spełnia określoną rolę, lecz dopiero gdy te wzajemnie się uzupełniając stworzą jedną całość, można mówić o prawdziwej poezji, która jest odbiciem świata w zwierciadle jakim jest artysta. Poeci – nauczyciele przekazywali czytelnikom swoją wiedzę w rozmaity sposób. Często pisali wprost – jak należy się zachowywać i co należy robić, jak np. Przecław Słota w utworze “O zachowaniu się przy stole”. Podmiot liryczny wskazuje tu dobre zasady zachowania się przy stole, udziela rad kobietom i mężczyznom, a następnie zachęca do przyswajania sobie dobrych obyczajów. Zazwyczaj jednak artyści kreowali bohaterów swych utworów na wzorce godne naśladowania, żeby przez ich czyny i podróż przez wpoić kilka zasad kolejnemu pokoleniu. Już w średniowieczu można było przeczytać o idealnym władcy. Gall Anonim w swojej „Kronice polskiej” odrysowuje portrety Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego Prezentuje wzór władcy chrześcijańskiego na przykładzie czynów i osoby króla. Idealny władca to człowiek sprawiedliwy i rycerski. Jest to wielki i sławny mąż, który walczy z pogaństwem w imię wiary chrześcijańskiej. Jego cechami są: męstwo, moc, pobożność, mądrość. Król powinien być srogi, i zarazem sprawiedliwy, przebiegły i mądry w walce. Za jego panowania w kraju panuje dobrobyt, spokój, i radość. Opisując dzieje Bolesława Chrobrego, moc jego ukazuje np. w ilości wojsk, jakie posiada Bolesław (tysiące pancernych z różnych miast itd.). Cnotę i szlachetność tego króla oraz jego pobożność obrazuje stosunkiem króla do duchownych; mówi: „a sprawiedliwy był zarówno dla ubogich wieśniaków jak i dla magnatów i rycerzy”. Gall Anonim ukazuje szczodrobliwość króla, opisując jego stół i bogactwo domu, jego dobroć w wybaczaniu win. Bolesława Krzywoustego nazywa „Bolesławem, który nie śpi”, przedstawia go jako postrach wrogów - Pomorzan i Niemców, a przede wszystkim podkreśla talenty Krzywoustego jako wielkiego wodza. Również w renesansie pokazywano ludziom wzory godne naśladowania. Łukasz Górnicki w utworze „Dworzanin Polski” wymaga od dworzanina następujących cech: ma być dzielnym rycerzem, który dzięki sprawności fizycznej wygrywa w turniejach, oprócz tego ma być mężny w boju, dowcipny i elegancki w towarzystwie dam, wykształcony wrażliwy, rozumny, obdarzony zakorzenionym poczuciem prawa i sprawiedliwości. Istotne jest aby dworzanin posiadał szlachectwo duchowe, wewnętrzne, a nie wyuczoną, powierzchowną ogładę towarzyską. Równocześnie prezentowano też wzory dla ludzi zwyczajnych, nie mających z dworem nic wspólnego. I tak Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poćciwego” wspomina o obowiązkach obywatela. Podaje przepis, jak wychować dziecko, aby wyrosło na porządnego człowieka. W trzech częściach, przedstawiających kolejno młodość, wiek dojrzały oraz starość bohatera, Rej ukazuje ideał „człowieka poćciwego”, umiejącego odnaleźć w życiu złoty środek, a więc żyjącego w zgodzie z naturą, szanującego swoje pochodzenie i umiejącego zadbać o swój majątek. Samo słowo „poćciwość” służy do określenia postawy charakteryzującej się brakiem pychy, umiejętnością znalezienia w życiu spokoju, cichej przystani i satysfakcji z własnej pracy. Oprócz Reja, nauczycielem był też Jan Kochanowski. Bardzo ważna w jego dorobku jest „Pieśń o cnocie”. Pieśń ta ma wyraźny ton dydaktyczno-wychowawczy. Kluczem do zrozumienia utworu jest słowo „cnota”, użyte tu jako umiejętność uniezależnienia się od pokus i cierpień związanych ze światem zewnętrznym. Pielęgnowanie w sobie cnoty jest obowiązkiem każdego człowieka, a największą cnotą jest służba ojczyźnie. Cnotliwe życie jest, gwarancją uzyskania zbawienia i pójście po śmierci do nieba. Właśnie ta ostatnia obietnica była gwarancją sukcesu poety – nauczyciela, niezależnie od epoki, w której tworzył. Takie zaplecze religijne sprawiało, że prezentowane wzorce były chętniej przyjmowane, gdyż padały na podatny, katolicki grunt. Kolejnym przykładem dydaktycznego utworu jest pierwsza polska nowożytna powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego, opisująca historię polskiego szlachcica, który wychowywał się w sarmackiej, zacofanej atmosferze, edukował się krótko w szkole jezuickiej, z której i tak niewiele skorzystał. Los jednak skierował Mikołaja na wyspę Nipu, gdzie wysłuchał wykładów mędrca o społeczeństwie wspaniale urządzonym, chociaż utopijnym. Po wielu perypetiach, Mikołaj wraca do kraju i we własnym gospodarstwie stara się wprowadzić w życie co usłyszał na wyspie. Wykład mędrca ma być pouczeniem, jaką drogę należy wybrać w życiu. Krasicki ukazuje w swej powieści wychowanie młodzieży w dobie oświecenia, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty, jej ciemnotę, nieuctwo, samowolę i pieniactwo, a także pijaństwo, bezkrytyczną pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe. Wskazuje na konieczność powrotu do natury oraz autentycznych wartości moralnych, zabitych przez destrukcyjny wpływ społeczeństwa, jego obyczajowości i kultury. Pouczający przykład Mikołaja ma być ostrzeżeniem, a zarazem wskazówką w wyborze życiowej filozofii. W pozytywizmie poeci szukali dojścia do czytelników, aby przekazać im idee i hasła tej epoki. Głoszono wtedy m.in. pracę u podstaw czyli podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych podstawowych warstw społeczeństwa oraz hasło: nauka to potęga, przy którym kładziono nacisk na rozwój intelektualny ludzi, szacunek dla nauki i kult ludzi myślących, wykształconych. Adam Asnyk w swojej odezwie „Do młodych” zaleca, aby nieść „wiedzy pochodnię na czele”, gdyż nauka stanowi o godności człowieka Literatura pozytywistyczna miała być społecznie zaangażowana. Jej twórca to nauczyciel społeczeństwa, a pisarstwo urosło do rangi to służby publicznej.. Eliza Orzeszkowa twierdziła, że literatura współczesna nie mówi prawdy o życiu i ludziach, nie zajmuje się żywotnymi sprawami współczesności, obraca się wokół tematów nieaktualnych, nie nadąża za życiem. Literatura i życie społeczne rozwijają się. Orzeszkowa żądała aby pisarz połączył się sercem i myślą z ogółem ludzi. Chciała aby twórca stał się sercem ogółu. Miał to być twórca czujący, opowiadający o problemach zbiorowości. Tematów miał szukać wśród ludzi i współczesności. Wg niej “Chłostać przesąd, głupotę, podłość i zastój, rozjaśniać pojęcia, zachęcać do pracy, wskazywać drogi do postępowania i wzory do naśladowania - oto dziś zadanie literatury”. Orzeszkowa napisała więc wiele dydaktycznych utworów, jak np. „A...B...C...”, gdzie główną bohaterką jest nauczycielka, Joanna, która mimo tego, że wykonuje zakazane zajęcie, nie ugina się pod karą sądu i wciąż naucza. Sytuacja przedstawiona jest bardzo klarownie, wyraźne przedstawione jest to co dobre, a co złe, a cały utwór sugeruje jak postępować, a przede wszystkim - uczy szacunku do nauki. Nie da się jednak ukryć, że stan wyedukowania polskiego społeczeństwa zawsze pozostawiał wiele do życzenia, więc nawet najzgrabniejsze zabiegi literackie poetów nie były w stanie tego zbytnio zmienić. Tego typu zmiany należało regulować prawnie, toteż powstawały utwory o treściach politycznych, gdzie autorzy sugerowali rządzącym zmiany, nie dotyczące jedynie szkolnictwa, jakie mogliby wprowadzić w państwie. Zatem kolejnym „wcieleniem” poety jest poeta – polityk. Rozkwit tego typu literatury przypadł na okres renesansu i oświecenia. W odrodzeniu pewne sugestie polityczne dawał Jan Kochanowski. W „Pieśni o spustoszeniu Podola”, która ma charakter patriotyczny jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni miana przeciwników Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec „psów bisurmańskich”. Proponuje im by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędów, nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości. To trzeba zmienić, a zmienić to może tylko warstwa rządząca, czyli sama szlachta. Kolejnym renesansowym politykiem był Andrzej Frycz-Modrzewski. Jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej” to następny głos w sprawie ojczyzny. Słynne dzieło ujmuje i opisuje „poprawę kraju” w pięciu dziedzinach: „O obyczajach” - księga ta to rozważanie o człowieku. Autor zastanawia nad cnotami i cechami charakteru doskonałego bohatera Rzeczypospolitej oraz nad obowiązkami moralnego i etycznego postępowania urzędników państwowych względem każdego obywatela. „O prawach” - Frycz wskazuje, że prawo karania śmiercią jest w Rzeczypospolitej różnicowane zależnie od przynależności danego obywatela do warstwy społecznej. Inaczej bowiem karze się chłopów i mieszczan, inaczej szlachtę i arystokrację. „O wojnie” - autor uważa, że każda wojna jest zła, gdyż powoduje nieszczęścia i tragedie zwykłych obywateli. Wojen należy unikać w ogóle, ale jeżeli już jest się zmuszonym do walki, to tylko w wojnie sprawiedliwej. „O Kościele” - zawiera postulat reform Kościoła katolickiego i nawołuje do zwrócenia większej uwagi na ogół wiernych i kwestie duchowe. „O szkole” - Jest próbą zwrócenia uwagi na rolę nauki i wiedzy w życiu każdego człowieka, a także na współzależność siły państwa od jego potencjału intelektualnego. Autor uważa, że należy szerzyć i propagować oświatę, zakładać nowe szkoły i poprawić sytuację finansową nauczycieli. Podobną, lecz bardziej jeszcze przesyconą emocją, wymowę posiadają „Kazania sejmowe” księdza Piotra Skargi. Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić sytuację poprzez jedność wiary. Chciał wzmocnić władzę centralną. Według niego Polska cierpiała na pewne choroby takie jak: nieżyczliwość i chciwość - brak patriotyzmu, niezgody sąsiedzkie, naruszenie jedności katolickiej, osłabienie władzy i dostojności królewskiej, niesprawiedliwe prawa, grzechy i jawne złości. W kazaniu II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie wszyscy dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią się, a należy uratować “okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddała wszystko dzieciom, a one są niewdzięczne. Matkę trzeba szanować bo ona nas chroni. Miłość do ojczyzny powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie. Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę, a szlachtę poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan, niesprawiedliwość w kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować. Politykowanie kontynuowano też w epoce oświecenia. Jednym z bardziej aktywnych działaczy był Stanisław Konarski. Pracował nad reformą ustroju państwa, a swoje myśli zapisał w „Traktacie o skutecznym rad sposobie”. Charakteryzuje tam ówczesną Rzeczypospolitą i wysuwa postulaty, żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia się liberum veto, proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów. Gani prywatę szlachty i szlachecką megalomanię. Wracając do kwestii nauki, warto dodać, że Konarski zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej, świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości, metodach empirystycznych. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego, historii literatury, języków nowożytnych. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię, geografię. W 1740 r. założył szkołę dla synów szlacheckich “Collegium Nobilum”. Uważał, że dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić. Dodatkowo napisał traktat “O poprawie wad wymowy”, gdzie wyszydzał skomplikowany, napuszony barokowy styl i propagował czystość i naturalność języka. Kolejne głosy w sprawach państwa podniosły się w czasie obrad Sejmu Wielkiego. Stanisław Staszic w dziełach „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” i „Przestrogi dla Polski” sformułował program naprawy państwa w duchu reform oświeceniowych. Przywiązywał dużą wagę do wychowania młodzieży i przygotowania jej do użytecznej pracy dla kraju. W sprawach politycznych opowiedział się za zniesieniem liberum veto i za dziedzicznością tronu. Żądał wprowadzenia do sejmu przedstawicieli miast, postulował wzmocnienie i unowocześnienie armii, na której utrzymanie szlachta miała płacić podatki w zależności od posiadanej ziemi. Staszic uważał, że dramatyczny los chłopa wymaga natychmiastowej poprawy, proponował zamienić pańszczyznę na czynsz lub tzw. „pracę wydziałową”, czyli robotę na gruncie pańskim w ściśle określonym zakresie. Był rzecznikiem uprzemysłowienia państwa, rozwoju miast i handlu oraz poniesienia obywatelskiej rangi mieszczaństwa. Źródła nieszczęść narodowych widział w magnatach: „Z samych panów zguba Polaków”. Oni, zdaniem autora, zniszczyli szacunek dla prawa, wprowadzili obce wojska do kraju, oni na sejmikach uczyli szlachtę zdrady, podstępu, prywaty i przekupstwa. Inwektywy przeciwko panom są przykładem pasji pisarskiej Staszica, który przemawia językiem oburzenia, goryczy, wstydu. Innym przedstawicielem tych czasów był Hugo Kołłątaj, który był najczujniejszym działaczem Stronnictwa Patriotycznego, a swoje poglądy polityczne wyłożył w dziele „Do Stanisława Małachowskiego ... Anonima listów kilka” . Podobnie jak Staszic chciał znieść liberum veto, wypowiadał się za wprowadzeniem ogólnego opodatkowania, żądał praw dla mieszczan i przedstawicielstwa tego stanu w parlamencie, domagał się wolności chłopów. Publicyści poprzez swoją działalność pisarską nawoływali do walki z anarchią i z obrońcami przywilejów feudalnych. Proponowali postępowe reformy ustrojowe i społeczne, domagając się wcielenia ich w życie. Wieloletni wysiłek działaczy patriotycznych i publicystów dał w efekcie Konstytucję 3 maja. Wprawdzie nie uratowała ona niepodległości, ale była świadectwem przemiany postawy narodu. Szczególnym przypadkiem poety – polityka, jest poeta – wieszcz. W swoich dziełach bowiem porusza problemy społeczno – polityczne, namawia do zmian i przemawia do ludzi, lecz robi to w sposób niewymownie natchniony, czasem profetyczny. Poeta – wieszcz to typowy twórca romantyzmu. W tej epoce literatura czy poezja miała odwoływać się do twórczości ludowej, przeszłości historycznej (zwycięstwa i klęski), uczuć narodowych, w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków. Postulowano konieczność głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraźni oraz odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce, gdyż krępują one twórcę, a literaturę czynią pozbawioną spontaniczności. Wierzono, że natchnienie i bezpośrednie przeżycie twórcy jest najlepszą inspiracją do tworzenia. Wieszcz musiał być bardzo charyzmatyczny, aby porwać za sobą tłumy. Doskonałym przykładem jest Adam Mickiewicz. W jednym ze swoich pierwszych utworów, „Odzie do młodości”, nawołuje do działania. Chce, aby poszerzyć horyzonty przez przyjęcie nowych światopoglądów, zjednoczyć się i umieć się poświęcać. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. Świadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. W „Konradzie Wallenrodzie” poeta dokładnie określa swoją rolę i rolę swoich utworów. Poezja ma: zagrzewać do czynu, być świadectwem tożsamości narodowej, jest gwarancją jej zachowania, ma być zdolna do sterowania zbiorową świadomością, oddziaływać na czytelnika, być formą przetrwania i odnowienia narodu, musi łączyć naród by nie był podzielony i rozbity, ma budzić uczucie patriotyczne, być przewodniczką narodu i wyrażać jego myśli i uczucia. Poeta zaś jest człowiekiem, który ma do spełnienia misję w literaturze taką, jaką w antyku pełnił Tyrteusz. Naród musi walczyć. Jednym z najbardziej charakterystycznych utworów o takiej tematyce jest wiersz „Do Matki Polki”. Podmiot liryczny zwraca się do matek z goryczą, cierpieniem, mówi jak wychować Polaka. Ostrzega, że geniusz dziecka, duma, wynikające z historii, przeszłości narodu powodują u niego śmierć i klęskę w przyszłości. Polak zapatrzony w przeszłość przeżywać będzie tragedię i sprawi matce cierpienie. Poeta przewiduje przyszłość. Synowie Matki Polki będą walczyć bez chwały, podstępem. Będzie to walka męczeńska ale bez nadziei powstania pośmiertnego. Przewiduje męczeństwo narodu w przyszłości. Wychowanie matki musi przyzwyczajać do takich przyszłych losów jej syna, do cierpień, wyrzeczeń, śmierci. Społeczeństwo jest cały czas trapione niewolą, ale nie poddaje się. To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Pojawia się formuła patriotyzmu człowieka, polegająca na uporczywym, męczeńskim działaniu przeciwko wrogu. Oprócz tej formuły jest też obraz człowieka czasu niewoli, zniewolonego, straceńca, który od dziecka przyzwyczaja się do przyszłego poświęcenia w imię wyższego celu. Wie, że tak właśnie będzie. Utwór potęguje ideę walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa całego zniewolonego, społeczeństwa. Ten wiersz to pomnik tym, którzy się poświęcili, męczennikom. Jest hołdem Matce Polce, która przygotowała syna do męczeństwa, do bohaterstwa bez chwały, tak aby był godny miana wojownika o wolność i niepodległość. Mickiewicz proponuje zatem poezję mesjanizmu - poświęcenie wybitnej jednostki, jaką jest poeta. To właśnie poeta ma być duchowym przywódcą narodu, nawet, gdy przyjdzie mu zapłacić najwyższą cenę. Kolejnym wieszczem jest Słowacki. W utworze „Testament mój” daje do zrozumienia, że dla niego poezja jest siłą, która trwa, jest wieczna i ma moc przekształcenia ludzi małych, szarych, zwykłych w “aniołów” czyli w bohaterów. Koncepcja poezji łączy horacjańskie “Non omnis moriar” z ideą koncepcji tyrtejskiej. “A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec.” Wzywa do bohaterstwa, do poświęcenia, wierzy, że poezja będzie oddziaływać na przyszłe pokolenia. W „Kordianie” wypowiada się jako trzecia osoba i opowiada się za połączeniem sił, jednoczeniem narodu i uważa, że poezja zbiornicą historii, tradycji, zachowywanie ducha narodu. Uznaje postawę poety jako wodza, przywódcy narodowego. Poezja ma nawoływać do walki o wolność, gdyż tylko w ten sposób będzie można coś osiągnąć. Wyraża to w poemacie dygresyjnym „Beniowski”. Słowacki wierzy w twórczość. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a także emigrację i brak kontaktu z narodem. Uważa działalność sejmu za nie przynoszącą żadnych korzyści narodowi. Słowacki nie wierzy w skuteczność sejmu i sens działalności emigracji, której sytuacja jest wręcz tragiczna. Jednak tekstu wyrażona jest wiara w postęp, w to, że sytuacja taka nie może dłużej trwać, że przyszłe pokolenia staną się rzeczywistymi bojownikami o wolność. Oprócz twórców romantycznych na miano poety – wieszcza zasługuje też młodopolanin Stanisław Wyspiański za „Wesele”. Literacki kontekst i zasadnicza idea tego utworu sprawiły, że uzyskał miano i rangę dramatu narodowego. Twórczość dramatyczna Wyspiańskiego dowodzi, jak wielkie znaczenie miała dla niego problematyka narodowa. Brak jedności niweczy wszelkie próby niepodległościowe, choć przecież większości „dusz polskich” nieobca jest narodowa nuta. Trzeba ją tylko uwolnić i wzmocnić, by mogła poruszyć innych i doprowadzić do rzeczywistego zaangażowania w konkretne działania. Istnieje więc spore podobieństwo do III cz. „Dziadów” Mickiewicza. Wyspiański chciał uwydatnić problem o którym mówi, pokazać, że ktoś już poruszył ten temat. Mimo klęsk trzeba próbować dalej. “Dziady” mówią o problemach patriotycznych, narodu. Głębokie przemyślenia znajdują odbicie również w “Weselu”. W dobie romantyzmu pisał jeszcze jeden wybitny poeta – Cyprian Kamil Norwid. Jednakże miał on niezupełnie „romantyczną” wizję artysty. Romantyczne było niewątpliwe postrzeganie artysty jako wybitnej jednostki, nie rozumianej przez zwykłych, przeciętnych śmiertelników, samotnej i obarczonej wielką misją do wykonania.. Zarazem jednak uważał Norwid, że artysta jest rzemieślnikiem: ma pracować, organizować wyobraźnię, być architektem słowa - a to nie to samo co romantyczne natchnienie. Zwrócenie uwagi na warsztat poetycki było cechą późniejszych twórców – artystów Młodej Polski, poetów – artystów. Norwid stał się prekursorem, pionierem dla poetów młodopolskich. Norwid bardzo dbał o wartość słowa - nie ma w tej poezji słów zbędnych, licznych określników. Przeciwnie, niejednokrotnie jedno słowo niesie wiele znaczeń. Jego poezję cechuje też mnogość skrótów myślowych i bogata metaforyka, poszukuje przenośni jak najbardziej treściwych. Wprowadza liczne neologizmy i własne znaczenia słów.. Poeta odkrył i wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, wielokropek - także mówią i w dodatku mogą wiele powiedzieć. Norwid często stosuje ironię, parabolę, aluzję, kontrast. Norwid tworzył w utworach pewnego rodzaju nastrój poprzez atak na różne zmysły czytelnika, wywołany syntezą sztuk. Jeden z młodopolskich twórców, Stanisław Przybyszewski, wysunął postulat, że sztuka jest elitarna. Masowy odbiorca jest przeszkodą w rozwoju sztuki. Nie wszyscy są zdolni do kontaktu z nią gdyż jest ona przywilejem elitarnym, do którego dotrzeć można tylko sferą ducha. Głosił hasło: “sztuka dla sztuki”. W swoim dziele „Confiteor” zdefiniował sztukę i podał przepis jak ją tworzyć. Sztuka jest bowiem niezmienna, stała, nie podlega działaniu czasu, jest uniwersalna, niezniszczalna i stoi ponad życiem. Sztuka, to tylko wyraz estetyczny, odzwierciedlenie duszy poety, nie może spełniać usług propagandowych, nie może być na usługach żadnej ideologii. Sztuka jest odzwierciedleniem nagiej duszy artysty. Artystą zaś nie kierują żadne zasady czy normy, jest indywidualistą, doskonalszym od zwykłych ludzi, rola przywódcy byłaby zbrukaniem jego wyższości. Kazimierz Przerwa – Tetmajer w utworze “Evviva l’arte” określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi, gdyż posiadają duszę bez wartości materialnych, władzę duchową, uczucia, wyrastają ponad przeciętność. Artyści posiadają zdolności kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. Artysta podnosi głowę, a sztuka daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu. Zupełnie inną wizję artyzmu mieli twórcy literatury barokowej. W ich utworach łatwo dało się zauważyć przewagę formy nad treścią. Błahe problemy były często wkładane w ramy „wysokich” gatunków takich jak sonety. Tak było np. u Jana Andrzeja Morsztyna. Treść jego utworów jest mało istotna. Ważna jest natomiast ich forma. Stosował on wiele środków artystycznych, które znacznie utrudniały odbiór dzieła. Jana Andrzeja Morsztyna można nazwać konceptualistą, ponieważ w swoich utworach używał konceptu. Głównym zadaniem jego poezji był zaskakujący, wręcz szokujący czytelnika pomysł - koncept dotyczący formy lub treści. Przykładem może tu być sonet pod tytułem „Do trupa”. Z utworu tego wynika dość dziwny wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. W wielu dziełach barokowych charakterystycznymi cechami są: zmienność toku zdań, skomplikowana składnia, ozdobność wypowiedzi, gwałtowność i uczciwość wyrazu. Same tytuły sonetów też to potwierdzają: są długie, ozdobne i rozbudowane. Często pojawiały się też różnego rodzaju makaronizmy i latynizmy, cale masy porównań i dodatkowo orzeczenia na końcach zdań (jak np. w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska). Summa summarum - głównym zadaniem poety jest obserwacja świata a następnie przelewanie tejże rzeczywistości ‘przefiltrowanej’ przez jego własne przemyślenia na papier. Światopogląd twórcy, jego sposób życia oraz warunki społeczno polityczne wpływają na ostateczny kształt dzieła. W każdej epoce są jakieś tendencje, zalecenia co do sposobu pisania treści utworów. Tak więc w średniowieczu pisano głównie z myślą o tym, aby opracowywana „materia” służyła wyraźnie określonym celom: zbudowaniu moralnemu, wychowaniu i pouczaniu, poszerzeniu wiedzy, przechowaniu pamięci o uznanych za ważne zdarzeniach oraz ludziach. Tym tłumaczy się silne nasycenie wypowiedzi literackich odpowiednimi przykładami, wprowadzanie wzorców parenetycznych. Moralizatorska natura poetów widoczna jest również w oświeceniu, lecz tu ma nieco inny charakter. Literatura oświeceniowa idealnie łączy dydaktyzm z rozrywką. Stosowano to głównie w celu większego dotarcia do czytelnika, ażeby w sposób „bezbolesny” (najczęściej za pomocą antywzorców) przemycić pewne wartości, dzięki którym życie człowieka doby oświecenia byłoby godne. W tym celu stosowano takie formy literackie jak satyry, które w sposób groteskowy miały ośmieszyć ujemne cechy społeczeństwa polskiego tego okresu czy poematy heroikomiczne, które były w większym stopniu rozrywką niż edukacją, gdyż przy użyciu pastiszu poematów heroicznych starały się krytykować przywary różnych warstw społecznych, (co udawało się zwykle bardzo dobrze), lecz jednak wywoływało burzę wokół tych utworów, którą niektórzy potrafili wykorzystać aby przekazać jeszcze więcej prawd o świecie. Pozytywistyczne hasła odbijały się głośnymi echami w powieściach i nowelach powstałych w tej epoce. Poeci tamtych czasów próbowali przemówić do ludzi poprzez postaci z tychże dzieł. W baroku i Młodej Polsce artyści dowodzili swoich umiejętności w obróbce materiału jakim jest poezja. Jakkolwiek w baroku operowano słowem jako formą, tak w Młodej Polsce operowano słowem jako treścią. W obydwu epokach używano wysokich gatunków, jak np. sonety, lecz ich treść była nieporównywalnie różna. W romantyzmie natomiast poeci stawali się duchowymi przywódcami ludzkich mas, byli jednostkami indywidualnymi, często niezrozumianymi przez otoczenie – po prostu stworzonymi do wyższych celów. Często jednak zdarza się, że poeta jest zarazem nauczycielem, artystą jak i wieszczem – po prostu poetą...