Idea powieści historycznej na podstawie "Ogniem i mieczem" i "Potopu"

Spór o prawdę historyczną w “Trylogii” nie miał właściwie w czasach jej pierwszego wydania praktycznie żadnego znaczenia dla poczytności tej powieści, która trafiła pod ludowe strzechy stając się - dla wielu - jedynym w zasadzie podręcznikiem narodowej historii, dokumentem sięgającym stuleci tradycji patriotycznych , świadectwem sił żywotnych dawnej Rzeczpospolitej. W sytuacji podzielonego przez zaborców narodu , płynące z lektury “Trylogii” poczucie wspólnoty terytorialnej i etnicznej przyczyniło się do umocnienia polskiego ducha przeciwdziałając szerzącym się nastrojom kapitulanckim. Dla ogromnej większości czytelników nie “prawda historyczna” była tutaj ważna , lecz zdobywane w trakcie obcowania z powieścią przeświadczenie o istnieniu w narodzie potężnych sił żywotnych , które mogą w określonych warunkach zmienić losy kraju. Sienkiewicz zamykając pracę nad cyklem , nie pozostawił żadnych wątpliwości co do przesłania ideowego “Trylogii” stwierdzając , iż była ona pisana “w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie - ku pokrzepieniu serc”. Nie rekonstrukcja historyczna była zatem była dla pisarza głównym celem. Propagując wśród najniższych warstw społecznych idee patriotyzmu , realizowała w konsekwencji jedną z głównych tendencji tamtego okresu - pracy u podstaw.