Człowiek i Bóg w wybranych utworach

Kultura polska zawsze znajdowała się w kręgu kultury chrześcijańskiej. Bóg towarzyszy narodowi w chwilach dobrych i złych. Dla człowieka stanowi dobro najwyższe, jest ostoją, opiekunem. Niekiedy jednak przychodziły chwile zwątpienia i załamania. Człowiek tracił wiarę zadawał sobie pytania: czy Bóg naprawdę istnieje, zawsze jednak Bóg jako najwyższa świętość z każdej sytuacji wychodził zwycięsko. W literaturze polskiej możemy się dopatrzyć zarówno utworów w których Bóg jest symbolem dobra, jak również znajdujemy utwory w których oskarża się Boga, bluźni, złorzeczy. Często twórcy literatury odwołują się do Biblii, która obok utworów antycznych jest ważnym źródłem kultury europejskiej, również kultury polskiej. „Biblia” jest zbiorem ksiąg powstałych w środowisku żydowskim. W „Biblii” wyróżnia się Stary i Nowy Testament. Podania biblijne spełniały funkcje dydaktyczne i wskazywały ludziom jak należy żyć w zgodzie z prawdami bożymi. „Biblia” odegrała ogromną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła bowiem wspólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem, jako zbiór pieśni sakralnych. Naród polski nie powinien stawiać Biblii obok utworów antycznych na drugim miejscu. Biblia nadal w naszej kulturze stanowi księgę sakralną, występuje bowiem jako Pismo Święte. Fakt iż literatura polska zakorzeniona jest w tradycji chrześcijańskiej, oznacza użycie języka symbolicznego, zaczerpniętego bądź wprost z Biblii bądź z innych świadectw chrześcijańskiej religii. Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej. W jej świetle człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Za ten czyn stworzenia człowiek powinien oddawać Bogu cześć, zachowywać jego przykazania. Powinniśmy być jego dziećmi. W literaturze polskiej, wielbiono Boga, chwalono go za jego dobroć. Pierwszym utworem pisany jest Bogurodzica. W zasadzie jest to pieśń kościelna która z czasem urosła do rangi hymnu narodowego. Była śpiewana przez Polskie rycerstwo w czasie bitwy pod Grunwaldem. Śpiewanie tej pieśni oznaczało, że naród polski w sprawiedliwość bożą i w Boga, w Maryi pokładał nadzieję. Utwór ten powstał w epoce średniowiecza. Utwory średniowieczne przepojone były pierwiastkami religijnymi, odgrywały służebną rolę wobec kościoła. W epoce tej dominowała idea koncentrycyzmu tzn. wszystkie dziedziny życia podporządkowane były Bogu. Wszystkie zjawiska ujmowane były jako znaki stwórcy. Człowiek ze swoimi problemami praktycznie w średniowieczu nie istnieje. Głównym zadaniem człowieka na ziemi było to, aby żyć tak by móc po śmierci zasłużyć na zbawienie wieczne. Dlatego też kościół stworzył zgodnie ze swoją ideologią typ człowieka ascety, który miał na ziemi dwa cele. Zapewnić sobie szczęście wieczne poprzez umartwianie się, ucieczkę od uciech i wygód życia Utworem, który przedstawia taki typ człowieka, człowieka bezgranicznie oddanego Bogu jest „Legenda o św. Aleksym” . Bohater rezygnuje z życia w bogactwie. Postanawia służyć Bogu. Przybiera postać żebraka, opuszcza żonę, wyjeżdża z kraju, siedzi pod kościołem i modli się. Kiedy ludzie zaczynają oddawać mu cześć jak świętemu, on nie pragnie chwały i wyjeżdża z miasta. Powraca w rodzinne strony. Przez 16 lat mieszka pod schodami rodzinnego domu, nierozpoznany przez nikogo. Dopiero w dniu śmierci wyjawia się kim był naprawdę. Jego skromne życie pozwoliło mu zdobyć miano świętości. Zasłużył sobie na zbawienie wieczne. Bóg w tym utworze jest dobrem, dla którego warto przybrać taki sposób życia. Ludzie średniowiecza często zastanawiali się nad istotą życia i śmierci. Było to zagadnienie filozoficzne. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” jest utworem, który próbuje opowiedzieć jak wygląda istota śmierci. Polikarp jest uosobieniem człowieka, którego interesowało wszystko co zagadkowe. Prosi więc Boga aby choć raz mógł zobaczyć śmierć i otrzymuje tę okazje. Kiedy zostaje sam w kościele ukazuje mu się śmierć pod postacią kobiety, z wypowiedzi śmierci wynika,. Że nie patrzy ona na żadne ziemskie dostatki i dotknie wszystkich bez względu a stan i powodzenie. Sprawiedliwość Boska jest dla wszystkich tematyką wiersza głosi pogardę dla życia doczesnego. Celem autora było podporządkowanie Bogu i kościołowi średniowiecznego społeczeństwa, którego jedynym celem powinno Być takie życie, którym można sobie zasłużyć na życie wieczne. Po mrokach średniowiecza w literaturze epoki odrodzenia następuje zmiana tematyki utworów na świecką. Przedmiotem zainteresowania staje się człowiek i jego życie. Zgodnie z hasłem epoki „człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” . Literatura odrodzenia kieruje ludzkie oczy na życie ziemskie i jego problemy. Człowiek zajmuje jedno z głównych miejsc w utworach epoki renesansu. Jednak Bóg nie zostaje wykreślony. Zostaje jedynie zmieniona jego rola w życiu ludzi. Ludzie uwielbiają go za stworzenie świata i za opiekę nad nimi. Twórcy odrodzenia w swoich utworach prezentują postawę wobec życia, swój pogląd na życie, stwarzają ideały epoki. Takim pisarzem i poetą był J. Kochanowski, który w pieśniach zawarł swoje kredo życiowe. Z „Pieśni” wynika że człowiek powinien korzystać z życia ponieważ jest krótkie i więcej się nie powtarza. Według Kochanowskiego należy, bawić się podróżować, używać życia. Człowiek nie powinien ani zbytnio cieszyć się z powodzenia, ani zbytnio martwic nieszczęściem. Sprawę przyszłości poeta oddaje w ręce Boga. Wierzy on, że wszystko pochodzi od stwórcy, a człowiek jest cząstka przyrody stworzonej przez Niego. Według Jana z Czarnolasu powinniśmy bezgranicznie ufać Bogu. W hymnie „Czego chcesz od nas panie” Kochanowski oddał hołd Bogu. Utwór ten ma charakter modlitwy dziękczynnej, za życia człowieka na ziemi, skierowanej do Boga. Autor pochwala piękno natury i piękno przyrody. Z woli Bożej morze stoi w swoich brzegach, słońce rozjaśnia cień, a księżyc rozjaśnia noc. Cała przyroda została podporządkowana człowiekowi i jego celom i dlatego za fakt wspaniałego urządzenia świata człowiek powinien być wdzięczny Bogu. Kochanowski gorąco wierzył w Boga jednak dotknięty śmiercią ukochanej córeczki, jego wiara załamała się. Utworami, które o tym mówią są „Treny” . W trenie V autor buntuje się przeciwko Boskiej decyzji i zwraca się z wyrzutem, jak on symbol dobroci mógł dopuścić do tego, aby wylało się tyle łez. Kulminacyjnym punktem oskarżenia jest Tren X. Jednak z czasem sam autor godzi się z losem. Równocześnie z Kochanowskim tworzył A. Sęp Sarzyński. Po okresie entuzjazmu Dla reformacji stał się on zagorzałym katolikiem. Choroba i życie skierowały myśli Sarzyńskiego ku rozważaniom religijnym. Wiersze tego poety są pełne niepokoju wahań, zawierają przekonanie iż człowiek nie może zaznać za życia pełni szczęścia. W sonecie „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” mówi, że na świecie nie ma ładnych stałych rzeczy , w którą człowiek mógłby wierzyć. Wszystko przemija człowiek pozostaje, zagubiony w swoim życiu. Jest tylko jeden cel odmienny i trwały, do którego można dążyć bezpiecznie. Tym celem jest Bóg. Inne stanowisko zajmowali poeci baroku. Naborowski uznaje, że człowiek powinien korzystać z uroków życia, ale bojąc się Boga. Prezentuje stoicką postawę według umiaru i spokoju, ładu życiowego. Kolejnym twórcą baroku jest Wacław Potocki. Jako arianin inspiracje do twórczości czerpie z ruchu religijnego. Utwór Potockiego pt „Wojna Chocimska” . Rozpoczyna się wspaniałą inwokacją do Boga z prośbą o natchnienie. W epoce oświecenia problem wiary w Boga był zupełnie odmienny. W dziedzinie światopoglądowej oświecenie wykształtowało dwa kierunki deizm i ateizm. Pierwszy zakładał, że świat stworzył Bóg ale nie interesuje się jego dalszym losem. Drugi odrzucał istnienie Boga. Tak więc Bóg nie zajmował ważnej pozycji w literaturze tamtego okresu. Ponownie na karty utworów powraca Bóg w romantyzmie. Poeci romantyczni kłócą się z Bogiem, oskarżają go o niesprawiedliwość, są źli na niego, że dopuścił do sytuacji w jakiej nasz kraj się znajduje. Najbardziej oskarżycielskim utworem jest „Wielka Improwizacja” z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza. Konrad uważa, że tylko Bóg jest w stanie zrozumieć jego stan duszy. Jest on przekonany o doniosłości swej twórczości i jako twórca może się porównywać ze stwórcą najwyższym. Konrad uważa nawet, że w sztuce tworzenia jest lepszy od Boga, który stworzył ludzi i nie opiekuje się ich losem. Konradowi brakuje władzy nad ludzkimi duszami, jaką posiada Bóg. Chce sądzić ludzi tak jak potrafi rządzić swoją twórczością. Po tę władzę Konrad udaje się do Boga, gdyż uważa, że potrafi dać ludziom to czego nie potrafi dać Bóg. To „coś’ to szczęście. Konrad wznosi się to „rząd dusz” . Bóg Milczy na jego wezwanie, nie chce mu dać nawet małej cząstki władzy jaką sam posiada. Bohater nazywa Boga wielkim klerykiem, którego tajemnice można poznać tylko rozumem, a nie uczuciem. Rozumie, że Bóg boi się z nim stanąć twarzą w twarz. Konrad staje jako jedyny reprezentant całego narodu i w imieniu tego narodu chce wypowiedzieć Bogu walkę. Milczenie stwórcy coraz bardziej rozdrażnia Konrada, który strzela przeciwko Boskiej potędze całą mocą swego uczucia.