Elementy naturalizmu w wybranych utworach literackich

Elementy naturalizmu w wybranych utworach literackich. Naturalizm będ±cy odmian± póĽnego realizmu dziewiętnastowiecznego powstał we Francji, a głównym teoretykiem i reprezentantem naturalizmu był Emil Zola. Założenia zawarł w studium programowym pt. "Powie¶ć eksperymentalna". Na ostateczny kształt kierunku wpłynęła darwinowska teoria walki o byt i doboru naturalnego oraz tajne'owska teoria ¶rodowiska. Wywiedziony z tych przesłanek program opierał się na: 1)szczegółowych obserwacjach tzw. dokumentalizmie tj. wręcz kulcie drobiazgów i szczegółów eliminuj±cych z aktu twórczego fikcję i wyobraĽnię artystyczn± 2)na fizjologicznej koncepcji człowieka, absolutnie zdeterminowanego prawami natury i ¶rodowiska. Ten przyrodniczy determizm nadawał utworom naturalistycznym piętno fatalizmu i pesymizmu ukazuj±c człowieka jako bierny produkt dziedzicznych obci±żeń nie daj±cych się zneutralizować. Konflikty międzyludzkie nabierały w o¶wietleniu naturalistycznym cech drapieżnej walki o byt. Równocze¶nie jednak ten rygorystyczny nakaz rzetelnej obserwacji, odrzucaj±cej wszelk± idealizację rzeczywisto¶ci pozwolił sięgn±ć w obszary życia przedtem nie znane literaturze np. pozwolił na rozległ± penetrację proletariatu wojskowego i przemysłowego oraz marginesu społecznego, na demaskatorskie obrazy moralno¶ci klas posiadaj±cych. Sięgn±ł do nowych ¶rodków ekspresji artystycznej drażni±cych nawyki i upodobania odbiorców tj. brutalno¶ć obrazowania, antyestetyzm, autentyzm językowy, żargon uliczny. Zubożył psychologizm jednostki na skutek sprowadzenia jej do fizjologii i naturalizmu, rozwin±ł i udoskonalił technikę opisywania wielkich zbiorowo¶ci. Naturalizm zubaża jednostkę sprowadzaj±c j± do biologizmu, rozwin±ł i udoskonalił technikę opisów zbiorowo¶ci. W Polsce zainteresowanie naturalizmem obudził Adolf Sygietyński - autor artykułów o Zoli i Flaubercie. Organem naturalistów w Polsce było czasopismo "Wędrowiec". Najwybitniejszym przedstawicielem naturalizmu w Polsce był Adolf Dygasiński - autor powie¶ci chłopskich i wielkomiejskich oraz o tematyce zwierzęcej. Naturalizm w twórczo¶ci Gabrieli Zapolskiej ("Moralno¶ć Pani Dulskiej") oraz Jana Kasprowicza (pierwszy okres), Żeromskiego i Reymonta. Elementy naturalizmu w twórczo¶ci wybranych pisarzy: Gabriela Zapolska - "Moralno¶ć Pani Dulskiej" Traktowała ideowy sens literatury naturalistycznej jako formę protestu przeciw obłudzie, przeciw mieszczaństwu. Naturalizm przynosił zmiany w technice dramatopisarskiej. W przypadku komedii doprowadził do powstania gatunku po¶redniego, w którym pisarze ¶wiadomie kojarz± efekty tragiczne i komiczne. Zapolska zaznacza to w podtytułach, używaj±c okre¶lenia "tragifarsa" lub "tragedia ludzi głupich". Wraz z now± technik± naturalistyczn± wchodzi do komedii nowa problematyka: wszechstronna krytyka mieszczaństwa - "Moralno¶ć..." przynosi pesymistyczny obraz wegetacji rodziny mieszczańskiej. Obraz ten przygnębia nie tylko ze względu na poziom moralny głowy domu - Dulskiej oraz ze względu na potrzeby, w±skie horyzonty my¶lowe i ambicje wszystkich członków rodziny. Żyj± w kręgu spraw materialnych, nie maj± potrzeb intelektualnych jak kupowanie czasopism, życie kulturalne, teatr to wg. Dulskiej fanaberie. Reprezentuje wszelkie cechy filisterstwa i kołtunerii co w poł±czeniu z obłud± moraln±, niskim stopniem inteligencji oraz brutalnym postępowaniem daje obraz przygnębiaj±cy. Naturalistyczna koncepcja losów ludzkich zaprezentowana w tej komedii zawiera się w wyznaniu Zbyszka, który mówi o Fatalizmie kołtuństwa, które jest dziedziczne. Kołtuństwo jest dziedziczone genetycznie. Mimo, że Zbyszek się buntuje, wie że w przyszło¶ci będzie żył jak Dulski. "Moralno¶ć..." spełnia wymagania stawiane komedii naturalistycznej. Sytuacja sceniczna i postacie bohaterów maj± charakter tragiczny, a z drugiej strony charakter komiczny. Sens sztuki jest pesymistyczny, los Hanki tragiczny, atmosfera w domu Dulskich posępna. Mamy też sceny komediowe: spacer Dulskiego dookoła stołu, zdrowotny zamiast na Kopiec Ko¶ciuszki oraz koncepcja postaci Zbyszka, kontrastowe postacie Dulskiej i Dulskiego (mówi tylko "a niech was wszyscy diabli"). Naturalistyczne s± szczegółowe opisy np. pierwsze didaskalie - (salon i postać Dulskiej), człapi±ce pantofle, halka podarta na brzuchu, brudny kaftanik, wrzaski Dulskiej w kuchni, jak huragan przelatuje przez dom. Naturali¶ci posługiwali się często kontrastem np. kreacja postaci (Hesia - Hela), Hesia agresywna, mała kopia matki, Hela - jej przeciwieństwo, delikatna, naiwna. Kontrast postaci to także Dulska i Dulski - odmienno¶ć usposobień. Kontrast w opisie salonu - solidne mieszczańskie meble, ale i też dzieła sztuki i przedmioty ¶wiadcz±ce o bezgu¶ciu i tandecie. Ostre kontrasty uwypuklaj± wymowę dzieła, Ľródło komizmu i farsy. ¬ródło komizmu to też rozmowy Zbyszka z Dulsk±, które o¶mieszaj± Dulsk± - ukazana jest ¶mieszno¶ć jej argumentów, udowodniony jej niski poziom intelektualny. Dulska wyrzuciła kobietę, która się truła z powodu męża, a trzyma prostytutkę. Dramat naturalistyczny wyeliminował typ charakterystyki bezpo¶redniej. Jedynym ¶rodkiem charakterystyki jest sytuacja sceniczna i dlatego sytuacje s± podporz±dkowane potrzebom charakterystyki postaci. Dla Zapolskiej interesuj±ce jest jak w okre¶lonej sytuacji zachowuje się bohater, a nie sama sytuacja. Żeromski - "Opowiadania", "Ludzie bezdomni", "Przedwio¶nie". Naturalizm wyraża się w zainteresowaniu ¶rodowiskami peryferyjnymi - marginesem wiejskim, miejskim, biedot±. Ukazywanie nędzy ludzkiej, chorób, dramatów. Żeromski z zaciekło¶ci± atakuje obyczajowo¶ć współczesnego ¶wiata. Ze Ľródeł naturalistycznych wynika jego fizjologizm w traktowaniu człowieka i konstruowanie obrazów rzeczywisto¶ci na zasadzie identyczno¶ci losów ludzkich i zwierzęcych jednakowo poddanych prawom walki o byt - "Rozdziobi± nas kruki i wrony", "Zmierzch" - obraz Gibałów. Charakterystyczna zakończenie opowiadania "Zmierzch" - podobieństwo reakcji człowieka i wrony. Obala, który stracił syna jest podobnie jak wrona, której pisklęta wyrzucili chłopcy zdolny tylko do krótkotrwałej reakcji. Przyroda ma dar obdarzania zapomnieniem zarówno ludzi jak i ptaki. Żeromski pokazuje ¶wiadomo¶ć chłopa na poziomie zwierzęcym. Na jego twarzy nie widać cierpienia, jest niezdolny do bólu. Utwory Żeromskiego zawieraj± bardzo wiele wstrz±saj±cych, naturalistycznych opisów np. opis pracuj±cego Gibały, opis mieszkańców Chłodka, Zagłębia D±browskiego, ulicy Ciepłej. Wygląd Obali "Zapomnienie": "Było pewnego rodzaju podobieństwo między nim i jego kobył±, chudy, wyschnięty, wywiędły, sczerniały, niski z niebywale wypukłymi plecami robił wrażenie jakiego¶ narzędzia do podważania ciężarów, czego¶ w rodzaju dĽwigni. Spod olbrzymiej jak poduszka czerwonej magiery wysuwały się włosy, długie, bez połysku, nie czesane od dawna, wisiały w nich ĽdĽbła siana". W tym naturalistycznym opisie mamy bardzo dokładn± anatomię, fotograficzn± wierno¶ć szczegółów, autor wydobywa cechy odrażaj±ce, nieestetyczne. Żeromski także często posługuje się kontrastem, dysonansem w celu poruszenia czytelnika. Kontrast w opowiadaniu "Rozdziobi± nas kruki i wrony" - ¶mierć Winrycha w imię idei i wyższych celów i ograbienie jego zwłok przez chłopa. "Zapomnienie" - kontrast beztroskiego polowania i bicia Obali po twarzy oraz trupa jego syna na klepisku. "Przedwio¶nie" - kontrast pomiędzy trupem pięknej, młodej Ormianki, a odrażaj±cymi obrazami rewolucji w Baku. Proza Żeromskiego przynosi naturalistyczne opisy pracy np. praca Gibałów, opis pracy chłopów zatrudnianych przez Bijakowskiego ("Doktor Piotr"). Ukazywał symptomy degeneracji, wyniszczenia - młode dzieci na ulicy Krochmalnej, wysuszone jak li¶cie, niedożywione, chore, podstarzałe. Zdegenerowaniu fizycznemu towarzyszy zdegenerowanie moralne - Gibała pije wódkę i bije żonę mszcz±c się za swoje niepowodzenia. Charakterystyczna jest także technika portretowania - posługuje się sarkazmem ironi±, karykatur± np. portret Bijakowskiego - karykatura bohatera pozytywistycznego. Jego ¶miech (Żeromskiego) jest pełen smutku, sarkazmu, cierpienia. W opowiadaniu "Rozdziobi± nas kruki i wrony" daje Żeromski naturalistyczny opis ¶mierci Winrycha pod lancami i naturalistyczny opis rozdziobywania jego ciała przez kruki i wrony. W "Chłopach" Reymonta także widoczne s± wpływy naturalizmu - ukazywanie biologicznego wymiaru życia chłopów lipeckich - w ukazaniu zwi±zków człowieka z natur± i w podkre¶leniu jego zależno¶ci od pór roku. Reymont podkre¶la brutalno¶ć instynktu, którym kieruj± się ludzie, gdy dochodz± do głosu prawa walki o byt. Pokazany jest człowiek kieruj±cy się instynktem biologicznym, miło¶ć Jagny do Antka ma wymiar zwierzęcy. Hanka potrafi brutalnie walczyć o ocalenie, nie poddaje się, podejmuje odpowiedzialno¶ć za rodzinę. Scena naturalistyczna: Kuba odr±buje sobie nogę. Elementy naturalizmu w wybranych utworach literackich. Naturalizm będ±cy odmian± póĽnego realizmu dziewiętnastowiecznego powstał we Francji, a głównym teoretykiem i reprezentantem naturalizmu był Emil Zola. Założenia zawarł w studium programowym pt. "Powie¶ć eksperymentalna". Na ostateczny kształt kierunku wpłynęła darwinowska teoria walki o byt i doboru naturalnego oraz tajne'owska teoria ¶rodowiska. Wywiedziony z tych przesłanek program opierał się na: 1)szczegółowych obserwacjach tzw. dokumentalizmie tj. wręcz kulcie drobiazgów i szczegółów eliminuj±cych z aktu twórczego fikcję i wyobraĽnię artystyczn± 2)na fizjologicznej koncepcji człowieka, absolutnie zdeterminowanego prawami natury i ¶rodowiska. Ten przyrodniczy determizm nadawał utworom naturalistycznym piętno fatalizmu i pesymizmu ukazuj±c człowieka jako bierny produkt dziedzicznych obci±żeń nie daj±cych się zneutralizować. Konflikty międzyludzkie nabierały w o¶wietleniu naturalistycznym cech drapieżnej walki o byt. Równocze¶nie jednak ten rygorystyczny nakaz rzetelnej obserwacji, odrzucaj±cej wszelk± idealizację rzeczywisto¶ci pozwolił sięgn±ć w obszary życia przedtem nie znane literaturze np. pozwolił na rozległ± penetrację proletariatu wojskowego i przemysłowego oraz marginesu społecznego, na demaskatorskie obrazy moralno¶ci klas posiadaj±cych. Sięgn±ł do nowych ¶rodków ekspresji artystycznej drażni±cych nawyki i upodobania odbiorców tj. brutalno¶ć obrazowania, antyestetyzm, autentyzm językowy, żargon uliczny. Zubożył psychologizm jednostki na skutek sprowadzenia jej do fizjologii i naturalizmu, rozwin±ł i udoskonalił technikę opisywania wielkich zbiorowo¶ci. Naturalizm zubaża jednostkę sprowadzaj±c j± do biologizmu, rozwin±ł i udoskonalił technikę opisów zbiorowo¶ci. W Polsce zainteresowanie naturalizmem obudził Adolf Sygietyński - autor artykułów o Zoli i Flaubercie. Organem naturalistów w Polsce było czasopismo "Wędrowiec". Najwybitniejszym przedstawicielem naturalizmu w Polsce był Adolf Dygasiński - autor powie¶ci chłopskich i wielkomiejskich oraz o tematyce zwierzęcej. Naturalizm w twórczo¶ci Gabrieli Zapolskiej ("Moralno¶ć Pani Dulskiej") oraz Jana Kasprowicza (pierwszy okres), Żeromskiego i Reymonta. Elementy naturalizmu w twórczo¶ci wybranych pisarzy: Gabriela Zapolska - "Moralno¶ć Pani Dulskiej" Traktowała ideowy sens literatury naturalistycznej jako formę protestu przeciw obłudzie, przeciw mieszczaństwu. Naturalizm przynosił zmiany w technice dramatopisarskiej. W przypadku komedii doprowadził do powstania gatunku po¶redniego, w którym pisarze ¶wiadomie kojarz± efekty tragiczne i komiczne. Zapolska zaznacza to w podtytułach, używaj±c okre¶lenia "tragifarsa" lub "tragedia ludzi głupich". Wraz z now± technik± naturalistyczn± wchodzi do komedii nowa problematyka: wszechstronna krytyka mieszczaństwa - "Moralno¶ć..." przynosi pesymistyczny obraz wegetacji rodziny mieszczańskiej. Obraz ten przygnębia nie tylko ze względu na poziom moralny głowy domu - Dulskiej oraz ze względu na potrzeby, w±skie horyzonty my¶lowe i ambicje wszystkich członków rodziny. Żyj± w kręgu spraw materialnych, nie maj± potrzeb intelektualnych jak kupowanie czasopism, życie kulturalne, teatr to wg. Dulskiej fanaberie. Reprezentuje wszelkie cechy filisterstwa i kołtunerii co w poł±czeniu z obłud± moraln±, niskim stopniem inteligencji oraz brutalnym postępowaniem daje obraz przygnębiaj±cy. Naturalistyczna koncepcja losów ludzkich zaprezentowana w tej komedii zawiera się w wyznaniu Zbyszka, który mówi o Fatalizmie kołtuństwa, które jest dziedziczne. Kołtuństwo jest dziedziczone genetycznie. Mimo, że Zbyszek się buntuje, wie że w przyszło¶ci będzie żył jak Dulski. "Moralno¶ć..." spełnia wymagania stawiane komedii naturalistycznej. Sytuacja sceniczna i postacie bohaterów maj± charakter tragiczny, a z drugiej strony charakter komiczny. Sens sztuki jest pesymistyczny, los Hanki tragiczny, atmosfera w domu Dulskich posępna. Mamy też sceny komediowe: spacer Dulskiego dookoła stołu, zdrowotny zamiast na Kopiec Ko¶ciuszki oraz koncepcja postaci Zbyszka, kontrastowe postacie Dulskiej i Dulskiego (mówi tylko "a niech was wszyscy diabli"). Naturalistyczne s± szczegółowe opisy np. pierwsze didaskalie - (salon i postać Dulskiej), człapi±ce pantofle, halka podarta na brzuchu, brudny kaftanik, wrzaski Dulskiej w kuchni, jak huragan przelatuje przez dom. Naturali¶ci posługiwali się często kontrastem np. kreacja postaci (Hesia - Hela), Hesia agresywna, mała kopia matki, Hela - jej przeciwieństwo, delikatna, naiwna. Kontrast postaci to także Dulska i Dulski - odmienno¶ć usposobień. Kontrast w opisie salonu - solidne mieszczańskie meble, ale i też dzieła sztuki i przedmioty ¶wiadcz±ce o bezgu¶ciu i tandecie. Ostre kontrasty uwypuklaj± wymowę dzieła, Ľródło komizmu i farsy. ¬ródło komizmu to też rozmowy Zbyszka z Dulsk±, które o¶mieszaj± Dulsk± - ukazana jest ¶mieszno¶ć jej argumentów, udowodniony jej niski poziom intelektualny. Dulska wyrzuciła kobietę, która się truła z powodu męża, a trzyma prostytutkę. Dramat naturalistyczny wyeliminował typ charakterystyki bezpo¶redniej. Jedynym ¶rodkiem charakterystyki jest sytuacja sceniczna i dlatego sytuacje s± podporz±dkowane potrzebom charakterystyki postaci. Dla Zapolskiej interesuj±ce jest jak w okre¶lonej sytuacji zachowuje się bohater, a nie sama sytuacja. Żeromski - "Opowiadania", "Ludzie bezdomni", "Przedwio¶nie". Naturalizm wyraża się w zainteresowaniu ¶rodowiskami peryferyjnymi - marginesem wiejskim, miejskim, biedot±. Ukazywanie nędzy ludzkiej, chorób, dramatów. Żeromski z zaciekło¶ci± atakuje obyczajowo¶ć współczesnego ¶wiata. Ze Ľródeł naturalistycznych wynika jego fizjologizm w traktowaniu człowieka i konstruowanie obrazów rzeczywisto¶ci na zasadzie identyczno¶ci losów ludzkich i zwierzęcych jednakowo poddanych prawom walki o byt - "Rozdziobi± nas kruki i wrony", "Zmierzch" - obraz Gibałów. Charakterystyczna zakończenie opowiadania "Zmierzch" - podobieństwo reakcji człowieka i wrony. Obala, który stracił syna jest podobnie jak wrona, której pisklęta wyrzucili chłopcy zdolny tylko do krótkotrwałej reakcji. Przyroda ma dar obdarzania zapomnieniem zarówno ludzi jak i ptaki. Żeromski pokazuje ¶wiadomo¶ć chłopa na poziomie zwierzęcym. Na jego twarzy nie widać cierpienia, jest niezdolny do bólu. Utwory Żeromskiego zawieraj± bardzo wiele wstrz±saj±cych, naturalistycznych opisów np. opis pracuj±cego Gibały, opis mieszkańców Chłodka, Zagłębia D±browskiego, ulicy Ciepłej. Wygląd Obali "Zapomnienie": "Było pewnego rodzaju podobieństwo między nim i jego kobył±, chudy, wyschnięty, wywiędły, sczerniały, niski z niebywale wypukłymi plecami robił wrażenie jakiego¶ narzędzia do podważania ciężarów, czego¶ w rodzaju dĽwigni. Spod olbrzymiej jak poduszka czerwonej magiery wysuwały się włosy, długie, bez połysku, nie czesane od dawna, wisiały w nich ĽdĽbła siana". W tym naturalistycznym opisie mamy bardzo dokładn± anatomię, fotograficzn± wierno¶ć szczegółów, autor wydobywa cechy odrażaj±ce, nieestetyczne. Żeromski także często posługuje się kontrastem, dysonansem w celu poruszenia czytelnika. Kontrast w opowiadaniu "Rozdziobi± nas kruki i wrony" - ¶mierć Winrycha w imię idei i wyższych celów i ograbienie jego zwłok przez chłopa. "Zapomnienie" - kontrast beztroskiego polowania i bicia Obali po twarzy oraz trupa jego syna na klepisku. "Przedwio¶nie" - kontrast pomiędzy trupem pięknej, młodej Ormianki, a odrażaj±cymi obrazami rewolucji w Baku. Proza Żeromskiego przynosi naturalistyczne opisy pracy np. praca Gibałów, opis pracy chłopów zatrudnianych przez Bijakowskiego ("Doktor Piotr"). Ukazywał symptomy degeneracji, wyniszczenia - młode dzieci na ulicy Krochmalnej, wysuszone jak li¶cie, niedożywione, chore, podstarzałe. Zdegenerowaniu fizycznemu towarzyszy zdegenerowanie moralne - Gibała pije wódkę i bije żonę mszcz±c się za swoje niepowodzenia. Charakterystyczna jest także technika portretowania - posługuje się sarkazmem ironi±, karykatur± np. portret Bijakowskiego - karykatura bohatera pozytywistycznego. Jego ¶miech (Żeromskiego) jest pełen smutku, sarkazmu, cierpienia. W opowiadaniu "Rozdziobi± nas kruki i wrony" daje Żeromski naturalistyczny opis ¶mierci Winrycha pod lancami i naturalistyczny opis rozdziobywania jego ciała przez kruki i wrony. W "Chłopach" Reymonta także widoczne s± wpływy naturalizmu - ukazywanie biologicznego wymiaru życia chłopów lipeckich - w ukazaniu zwi±zków człowieka z natur± i w podkre¶leniu jego zależno¶ci od pór roku. Reymont podkre¶la brutalno¶ć instynktu, którym kieruj± się ludzie, gdy dochodz± do głosu prawa walki o byt. Pokazany jest człowiek kieruj±cy się instynktem biologicznym, miło¶ć Jagny do Antka ma wymiar zwierzęcy. Hanka potrafi brutalnie walczyć o ocalenie, nie poddaje się, podejmuje odpowiedzialno¶ć za rodzinę. Scena naturalistyczna: Kuba odr±buje sobie nogę.