Rozważania nad ideą bohaterów

Bohater to człowiek, który wyróżnia się w sposób szczególny od szarej masy społeczeństwa. Stawia on sobie szlachetne cele, których realizacji nie podjąłby się żaden zwykły śmiertelnik. Sam wybiera drogę i za wszelką cenę dąży do wypełnienia swojej misji. Działania te nadają sens i kształt jego życiu. Idea bohaterstwa, formowana głównie przez literaturę, zmieniała się na przestrzeni wieków. Twórcy różnych epok przedstawiali odmienne modele bohaterów. Znaczący wpływ miała na to sytuacja polityczno-społeczna kraju i świata. Pierwsi bohaterowie pojawiali się już w literaturze antycznej. Określano ich mianem herosów, czyli ludzi posiadających cechy boskie. Dokonywali oni czynów, które wykraczały poza możliwości śmiertelników. Kierowali się zwykle dobrem całej ludzkości, niekiedy kosztem samych siebie, jak np. uczynił to Prometeusz, który za obdarowanie ludzi ogniem skazany został na wieczne cierpienie. Mimo znacznej dozy fantastyki w opowieściach o dzielnych herosach, ich zachowania stały się wzorcem modelowym bohatera, do którego nawiązywali twórcy niemalże każdej późniejszej epoki. Biblia, jeden z najstarszych zabytków literatury, również prezentuje postawy bohaterskie. W Starym Testamencie są one dość różnorodne. Oto bowiem Hiob, to człowiek do końca oddany woli bożej, który mimo zsyłanych na niego nieszczęść, wytrzymuje próbę wiary i nie odwraca się od Boga. Zupełnie odmiennym typem bohatera jest Samson, którego atrybutem jest potężna siła, której tajemnica tkwi w jego włosach. Natomiast biblijny Dawid swoje bohaterstwo przejawia kierując się w walce rozumem i sprytem. Nowy Testament przedstawia przede wszystkim postać Chrystusa, który jest wzorem postępowania dla wszystkich chrześcijan. Postać ta stała się symbolem męczeństwa, stąd też pochodzi mesjanizm, do którego wielokrotnie nawiązywano, a szczególnie w okresie romantyzmu. Kierując się dalej poprzez dzieje literatury dochodzimy do średniowiecza. Są to czasy walecznych rycerzy, którzy honor przedkładali ponad wszystko. Ich celem w życiu była walka w dobrej sprawie, najczęściej w obronie wiary i ojczyzny. Odnosząc sukcesy zdobywali sławę i szacunek. Zawsze dotrzymywali danego słowa. Byli wzorcem do naśladowania. Najbardziej znanym jest tytułowy bohater "Pieśni o Rolandzie", który zginął w samodzielnej walce, gdyż duma nie pozwalała mu wezwać pomocy. Mimo poniesionej śmierci, honor rycerski został uratowany. Zupełnie odmienny był ideał człowieka renesansu. Tutaj inne wartości nabierały znaczenia. Przede wszystkim ważne było wykształcenie, każdy szlachcic powinien był szanować własny stan, ojczysty język, pielęgnować kulturę, być znawcą sztuki. Twórcy renesansowi kreowali raczej wzorce postaw do naśladowania, aniżeli samych bohaterów. Natomiast barokowi sarmaci to hulacy, miłośnicy wielkich uczt, ale jednocześnie obrońcy wiary, wolności i ustroju. Konserwatywni, pielęgnujący tradycję i przeciwni poszerzaniu wiedzy poprzez zagraniczne studia i wyjazdy. Czasy wielkich bohaterów-buntowników to niewątpliwie okres romantyzmu. Bohater romantyczny to człowiek, który nie akceptuje porządku rządzącego otaczającym go światem i prowadzi z nimi bezkompromisową walkę. Zawsze działa w samotności, za wszelką cenę stara się zrealizować postawione sobie cele. Kieruje nim zasada - "cel uświęca środki", często więc musi zapomnieć o dumie i honorze. Podczas swojej misji przechodzi liczne metamorfozy. Jest postacią rozdartą wewnętrznie, jego tragizm potęguje dodatkowo nieszczęśliwa miłość. Działając impulsywnie podejmuje się desperackich czynów, gdyż kierują nim emocje a nie rozum. Zazwyczaj jego misja kończy się katastrofą - ginie albo popełnia samobójstwo. Romantyczna walka o wolność, wyzwolenie kraju nie sprawdziła się, toteż w okresie pozytywizmu pojawiły się nowe idee, które miały doprowadzić do tego celu. Hasła takie jak praca organiczna, praca u podstaw oraz kult filantropii kreowały zupełnie nowy typ bohatera. Pozytywista to przedsiębiorca, który dąży do pomnażania swojego majątku, interesuje się sprawami ekonomicznymi kraju, szczególnie problemem nędzy pośród ubogich warstw społecznych. Różnorodność typów bohaterów na przestrzeni wieków wynika głównie z przemian zachodzących w kulturze, stosunkach społecznych i politycznych. Gdy na świecie pojawiały się nowe problemy, bohaterowie mieli nowe misje do spełnienia. Toteż średniowieczni rycerze nie potrafiliby się realizować w żadnym innym okresie. Ich waleczność byłaby bezwartościowa w czasie pozytywizmu, a honor nie pozwoliłby im walczyć metodami bohaterów romantycznych. Natomiast romantycy za swe czyny w okresie średniowiecza zostaliby okryci hańbą. Wynika więc z tego, że model bohatera z jednej epoki zupełnie nie pasuje w innej. A jaki jest bohater naszych czasów? Odpowiedzi na to pytanie nie znajdziemy, tak jak dawniej, w literaturze. Prawdopodobnie dlatego, że każdy współczesny bohater nie jest człowiekiem o ściśle określonych cechach charakteru, nasi bohaterowie nie stawiają też sobie identycznych celów w życiu. Bohaterem może być naukowiec, który poświęca całe swoje życie na badania i eksperymenty, których wyniki przynoszą później korzyść całemu światu. Bohater to też filantrop, który zajmuje się ludźmi w różny sposób pokrzywdzonymi przez los. Żołnierze otrzymujący medale za swoje wyczyny również zdobywają miana bohaterów. Według mnie o bohaterstwie może też świadczyć pojedynczy czyn - każdy człowiek, który jest gotów prawidłowo zareagować w sytuacji zagrożenia życia innej osoby, także zasługuje na status bohatera. Mimo różnic pośród wszystkich bohaterów, u każdego wymagane jest poświęcenie, które jest głównym warunkiem bohaterstwa. Silna wola i wytrwałość niezbędne są w dążeniu do postawionych sobie celów. Niekiedy ważną rolę pełni odwaga. Bohaterami mogą być zarówno ludzie znani całemu światu, jak i tacy, o których nikt nigdy nie słyszał.