Żywotność mitologicznych postaci, motywów i symboli w "Mitologii"

Żywotność mitologicznych postaci, motywów i symboli w literaturze W tej części opracowania zasygnalizujemy literackie nawiązania do fabularnych elementów filozoficznych. O niektórych wspomnieliśmy już w poprzednich rozdziałach. Powszechnie znany i często wyzyskiwany jest motyw szczęśliwej i urodzajnej krainy Arkadii (geograficznie – położonej w starożytnej Gracji, środkowa część Peloponezu). Motyw ten pojawia się już w pieśniach Horacego, a następnie u M. Reja w Żywocie człowieka poczciwego, w wierszach J. Kochanowskiego, zwłaszcza w Pieśni świętojańskiej o Sobótce, w sielankach, np. Laura i Filon Franciszka Karpińskiego. Arkadyjska jest rzeczywistość Soplicowa w epopei Pan Tadeusz A. Mickiewicza, sceneria spotkań kochanków w cyklu Sonetów odeskich oraz zaścianek Bohatyrowicze w opowieści E. Orzeszkowej Nad Niemnem. Arkadia jest też rodzajem azylu, odskoczni od szarej codzienności, np. w lirykach J. Tuwima Do krytyków, Wiosna, K. I. Gałczyńskiego Pośba o wyspy szczęśliwe. Jest to zazwyczaj obraz pięknej, zdrowej przyrody w pogodne dni, wśród której bohaterowie miło spędzają czas. Kraina dostatku, urodzaju dopełnia poczucie szczęścia osobistego bohaterów. Narcyz to symbol próżności, miłości do samego siebie, samouwielbienia, kapryśności. W literaturze objawia się jako typ postaci, często ośmieszany, wykpiony. Jego odwzorowaniem są oświeceniowi modnisie: Żona modna I. Krasickiego, Starościna w komedii Powrót posła J. U. Niemcewicza. Podobnie zachowuje się Marta w balladzie Rękawiczka F. Schillera, Fantazjusz oraz Idalia z dramatu Fantazy J. Słowackiego, Hrabia z Pana Tadeusza A. Mickiewicza, córki tytułowego bohatera powieści H. Balzaka Ojciec Goriot, Zygmunt Korczyński oraz Emilia w Nad Niemnem E. Orzeszkowej, Izabela Łęcka w Lalce B. Prusa, Petroniusz i Neron w powieści Quo vadis H. Sienkiewicza, Emma Bowary – tytułowa bohaterka powieści G. Flauberta, egoistka Róża Żabczyńska w Cudzoziemce M. Kuncewiczowej. Podobną postawę można odnaleźć w wielu przykładach poezji erotycznej, np. W lirykach K. Prerwy-Tetmajera (Ja, kiedy usta, Lubię, kiedy kobieta), gdzie w zmysłowym, cielesnym kontakcie partner poszukuje ucieczki od rzeczywistości, lub w wystudiowanej nieprawdziwej miłości z wiersza Erotyk J. Iwaszkiewicza. Najbardziej doskonałym odwzorowaniem postaci Narcyza jest tytułowy bohater Portretu Doriana Graya O. Wilde’a. Nawiązywanie do osoby greckiego bożka ewoluuje od ukazywania postawy samouwielbienia do skrajnego estetyzmu, odejścia od naturalnych odruchów i uczuć. Można doszukiwać się wielu wpływów mitologicznych legend na twórczość literacką. Najbardziej wiernym nawiązaniem, czy raczej przetworzeniem (a nawet odtworzeniem) motywów są eposy starożytne Homera i Wergiliusza oraz dramaty antyczne (np. trylogia Sofoklesa Króle Edyp, Edyp w kolonie, Antygona). W późniejszych epokach odżywa wiele postaci (m.in. Prometeusz – postawa prometeizmu – por. III cz. Dziadów; Syzyf – praca bez efektu; Dedal i Ikar – konflikt pokoleń: rozsądek wieku dojrzałego i brawura, skłonność do uniesień w młodości), prawd moralnych (np. wina, która domaga się konsekwencji, a więc: wina i kara, wina i poczucie odpowiedzialności; wierność małżeńska – np. Penelopa, przywiązanie do ojczyzny – Odyseusz), nawiązań do przestrzeni o określonym charakterze (m.in. Arkadia, Hades, Olimp, Parnas). W języku potocznym funkcjonuje wiele symboli i związków frazeologicznych wywiedzionych z mitów, np. stajnia Augiasza, róg obfitości, paniczny strach. Nie sposób nawet tylko wskazać odpowiednie przykłady – jest ich tak wiele. Warto jednak, na podstawie tych kilku sugestii, uświadomić sobie, że mitologia jest prawdziwą skarbnicą wszelkich postaw, motywów i symboli, chętnie wykorzystywanych przez twórców literatury różnych epok8.