Średniowieczne opowieści o miłości w "Dziejach Tristana i Izoldy"

Średniowieczne opowieści o miłości Średniowieczne eposy przedstawiały waleczne postawy śmiałych wojów, którzy kierowali się w swoim postępowaniu rygorystycznie określonym etosem. Wśród wymagań stawianych szlachetnie urodzonym chrześcijańskim rycerzom znajduje się odpowiednie traktowanie kobiet. Dama serca cieszyła się szczególnymi względami, dla niej bohater zdobywał trofea i zaszczyty, wzdychał i marzył o spotkaniu. Wyruszał do walki z przedmiotem należącym do ukochanej, np. z chusteczką, potykał się w trudnych turniejach. Te zwyczaje wyniosły kobietę na piedestał, zaś rycerzy uczyniły wasalami dam. Zaczęły powstawać utwory, które eksponowały tematykę miłosną. Uczucie to było pozbawione gwałtowności, brutalizmu, cechowało się subtelnością, delikatnością, było pełne wzniosłości, a przy tym nie pozbawiono go zmysłowości, namiętności, żaru. Bohaterki westchnień były kobietami o wysokich walorach duchowych, piękne, szczupłe, kruche i słodkie. Kreowały się na nieprzystępne, wymagające długiego, cierpliwego „zdobywania”. Niekiedy pod płaszczykiem dwornych gestów i ukłonów ukrywano pozamałżeńskie związki mężatek. Mężczyźni chętnie interesowali się dojrzałymi paniami, a ponieważ wydawano dziewczęta w wieku dwunastu, trzynastu lat, często te, które wzbudzały ich uczucia, były już zamężne. Kobiety narzuciły określony styl rozmów, flirtowania, gry towarzyskiej. Obowiązywały konwencjonalne gesty i formuły, w których ujmowano szacunek i pożądanie. Nie bez znaczenia dla wywyższenia pozycji kobiety był kult Matki Bożej, oddawana Jej cześć i wielkie uwielbienie. Mężczyźni przedstawiani byli jako wierni, wytrwale sławiący wdzięki swojej damy, broniący jej honoru. Ukazywano ich cierpliwe, taktowne starania o zjednanie sobie zaufania i sympatii wybranki. Niekiedy byli kokieteryjni i uwodzicielscy, a nawet skłonni do kłamstwa i oszustwa, byle tylko nie przysporzyć kłopotów ukochanej, zwłaszcza jeśli była już zamężna. Spotkania we dwoje pełne są wyznań i westchnień oraz planów na przyszłość i marzeń. Sławienie kobiet i wyznawanie im uczuć było też niekiedy formą zjednania sobie możnych protektorek. Epika miłosna średniowiecza ma wiele uroku, pozwala obserwować kształtującą się kulturę dworską, czasem ukazuje konflikt między etosem rycerskim a siłą uczucia (np. miłość Tristana do żony króla). Opowieściom tym towarzyszą niezwykłe cudowne zdarzenia, magiczne zaklęcia i mikstury. Wydaje się, że los sprzyja jednak zakochanym i po wielu przeszkodach mogą się połączyć i żyć w szczęściu. Postaci dwojga bohaterów są często wyidealizowane: piękne, szlachetne, szczere, głęboko przeżywające uczucie. Wśród twórców opiewających miłość i urok dam są m.in. trubadur hrabia Wilhelm IX z Poitiers, Dante Alighieri, Wilhelm de Machaut, Chrétiene de Troyes – autor zaginionej wersji opowieści o Tństanie i ogromna rzesza trubadurów i truwerów, często nieznanych dziś z imienia i nazwiska.4 Mit o Tristanie i Izoldzie powstał prawdopodobnie wśród plemion celtyckich. Utrwalił się on dopiero po ukształtowaniu się państwa Franków i języka romańskiego, stanowiącego podstawę późniejszego francuskiego. W tym języku zapisano legendy o rycerzach Okrągłego Stołu, a wśród nich dzieje dwojga kochających się ludzi – Tristana i Izoldy. Aż do XII w Powieść o Tristanie i Izoldzie, napoju miłosnym i jego tragicznych następstwach przechodziła z wieku na wiek jedynie drogą ustną, przekształcając się i bogacąc w ustach każdego pokolenia. W połowie wieku XII krystalizuje się ona aż w kilka spisanych poematów. Dwa z nich (pióra Chrétiena de Troyes i La Chevre) zaginęły w zupełności; z dwóch innych zachowały się fragmenty, każdy około 3000 wierszy. Autorem Jednego z tych poematów jest truwer Thomas (około 1170), zamieszkały w Anglii normandzkiej, autorem drugiego współczesny mu niemal Beroul. Z pierwszej wersji wyszedł jako pochodny twór obszerny poemat, spisany w XIII w Po niemiecku przez Gotfryda ze Strasburga; z drugiej – niemiecki poemat Eilharta z Obergu i francuska powieść prozą. Prócz tego zachował się luźny anonimowy fragment (około 1500 wierszy) i drobne ułomki rozproszone już w naśladownictwach po obcych literaturach.5 Współczesny odbiorca może poznać historię miłości Tristana i Izoldy dzięki muzycznej wersji R. Wagnera oraz literackiej – Josepha Bediera, który zadał sobie trud zestawienia fragmentów najstarszych wersji oraz zrekonstruowania brakujących ogniw. Dzieje Tristana i Izoldy to epos rycerski i miłosny, pełen uroczego nastroju literackiego powabu, który stał się punktem odniesienia dla późniejszych twórców literatury. W tle zdarzeń widoczna jest struktura feudalnego społeczeństwa oraz koloryt epoki i styl życia środowiska dworskiego. Polskiemu czytelnikowi dzieło przybliżył T. Boy-Żeleński.