"Mistrz i Małgorzata" w aspekcie moralnym

Mistrz i Małgorzata w aspekcie moralnym W tej części opracowania postaramy się zebrać zasugerowane tropy interpretacyjne i wskazać moralne przesłanie powieści M. Bułhakowa. Uniwersalizujące wymowę utworu spotkanie Dobra ze Złem, ingerencja szatana w zdeformowaną rzeczywistość społeczeństwa totalitarnego ma – jak można sądzić – uzasadnienie głębsze. Uświadomienie czytelnikom mechanizmów społecznych związanych z określonym ustrojem, wskazanie i jednoznaczne określenie Dobra i Zła nadaje rozważaniom natury etycznej pożądaną klarowność. Wiele się tu mówi o wolności. Znakiem zniewolenia jest podporządkowanie się programowi organizacji literatów, pobyt w szpitalu nie z własnej woli, ale również osaczenie człowieka przez słabości i ułomności. Prawdziwa wolność wiąże się z postawą czynienia dobra. Jeszua z pokorą przyjmuje wyrok i dźwiga krzyż, nie podejmuje buntu, czuje się wewnętrznie wolny, Piłat nie potrafi uwolnić się od dręczących myśli i wyrzutów sumienia, reprezentanci władzy i światka artystycznego Moskwy – ludzie podli i zakłamani – nawet nie zauważają swojego zniewolenia. Nie bez przyczyny zamknięcie wątku Piłata stanowią słowa Mistrza: Jesteś wolny! Jesteś wolny! On czeka na ciebie! (s. 461). Prawdziwa wolność to oderwanie się od Zła w każdej postaci. Porządek społeczny oparty na zniewoleniu, zakłamaniu, obłudzie, to w istocie chaos. Tylko prawda, wierność własnym przekonaniom, trwałość hierarchii wartości, dobroć i miłosierdzie mają moc porządkującą, ocalającą. Chociaż w wymiarze ludzkim, zewnętrznym, często przynoszą klęskę (sytuacja Mistrza), to jednak pozwalają zachować wolność wewnętrzną i prawość (Mistrz odchodzi z ukochaną do krainy wiecznego spokoju w poczuciu dobrze spełnionego życia). Największa słabość człowieka – tchórzostwo (Piłat) – została tu obnażona i ukarana z cała surowością. Każdy człowiek (w myśl słów Ha-Nocri, że wszyscy ludzie są dobrzy) może liczyć na przebaczenie i miłosierdzie. W takiej interpretacji losu ludzkiego Zło zawsze można pokonać i wykorzenić, jest ono formą przejściową w odwiecznym, wpisanym w naturę ludzką dążeniu do Dobra. Taka wizja człowieka, Dobra i Zła ma wyraźnie umotywowane podłoże religijne. Wielka nagroda – obcowanie Piłata z Jeszuą i wspólny pobyt Mistrza wraz z ukochaną w wieczystym domu dopełniają interpretację zdarzeń o perspektywę przyszłości, której treść zależy od ludzkich życiowych wyborów. Spojrzenie na Mistrza i Małgorzatę w aspekcie moralnym pozwala ocenić także doniosłość idei utworu, który przedstawia totalitarną rzeczywistość i jej konsekwencje jako podstawowe, uniwersalne zmaganie się Dobra ze Złem.