Pułapka zadłużenia - definicja, konsekwencje

Określenie dopuszczalnej granicy zadłużenia zagranicznego ma charakter względny. Oznacza to, że w konkretnej sytuacji jakiegoś kraju może dojść do jej przekroczenia, co powoduje zawsze określone, negatywne konsekwencje, a przede wszystkim stopniowe narastanie trudności płatniczych. Pogarsza się standing kredytowy takiego kraju, co oznacza jednoczesne, systematyczne pogarszanie się warunków uzyskania nowych kredytów. Znajduje to wyraz w podwyższeniu marży bankowej i skróceniu przeciętnego okresu spłaty kredytu. W efekcie prowadzi to do wzrostu kosztów nowo uzyskiwanych kredytów, a następnie zaciąganie nowych na obsługę już wcześniej zaciągniętych. Taka sytuacja powoduje, że kredyty przestają być sposobem na przełamywanie barier, a same stają się barierą rozwoju gospodarki. Aby spłacać odsetki, niezależnie od zaciągania kredytów na pokrycie ujemnego salda handlowego, dany kraj zmuszany jest do dalszego zwiększania zadłużenia. Zadłużenie samo się odradza, co określa się mianem „pułapki zadłużeniowej” lub „bariery zadłużenia”. Skutkiem wejścia w pułapkę zadłużenia jest dezorganizacja całej gospodarki. O dostaniu się danego kraju w pułapkę zadłużenia decydują: czynniki zewnętrzne – mechanizmy funkcjonowania międzynarodowych rynków finansowych, cechy poszczególnych gospodarek oraz czynnik wewnętrzny o podstawowym znaczeniu – polityka gospodarcza. Najważniejsze skutki wewnętrzne przekroczenia dopuszczalnej granicy zadłużenia to: a) ograniczenie importu; b) obniżenie stopnia wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych na skutek trudności zaopatrzeniowych, co w rezultacie prowadzi do ograniczenia produkcji; c) obniżenie tempa wzrostu dochodu narodowego, czasem jego absolutny spadek; Związek pomiędzy zadłużeniem, a spadkiem produktu narodowego, lub co najmniej spadkiem tempa produktu narodowego, zachodzi poprzez handel zagraniczny. Proces ten polega na tym, że zwiększona obsługa długów zmusza kraje zadłużone do ograniczenia importu, który z kolei wpływa na zwolnienie tempa wzrostu. W rezultacie znajduje to negatywne odbicie w wielu makroekonomicznych wskaźnikach. Wydłuża się czas budowy pewnych obiektów inwestycyjnych lub wstrzymuje budowa innych. Ma miejsce dekapitalizacja części aparatu produkcyjnego oraz powiększenie się luki technologicznej – deficyt wielu dóbr na rynku wewnętrznym. Pogarsza się jakość produkcji wielu wyrobów, poprzez zastępowanie materiałów importowanych krajowymi, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia możliwości eksportowych kraju. Obsługa zadłużenia zagranicznego oznaczająca odpływ środków za granicę jest także jednym z czynników powodujących wzrost inflacji. W przypadku Polski ma to również ujemny wpływ na procesy reformowania polskiej gospodarki. Do skutków zewnętrznych nadmiernego zadłużenia należą niekorzystne zmiany w zakresie: a) warunków uzyskiwania kredytów, przede wszystkim stopy oprocentowania i marży bankowej; b) zaufania kredytodawców do kredytobiorców (od protekcjonizmu do restrykcji); c) kursów walut na rynku światowym; d) kształtowania się terms of trade danego kraju; W polityce zagranicznej nadmierne zadłużenie i problemy z jego obsługą podważają wiarygodność państwa, co prowadzi do obniżenia jego pozycji w świecie. Pułapka zadłużeniowa prowadzi więc do utrudnienia rozwoju stosunków z zagranicą. W celu zniwelowania zagrożeń związanych z kryzysem zadłużeniowym zaczęły pojawiać się propozycje jego łagodzenia lub pokonania. Liczba tych propozycji jest bardzo duża – różniły się one rozłożeniem kosztów wychodzenia z kryzysu między wierzycieli, a dłużników oraz listą adresatów. Obok międzynarodowych programów oddłużeniowych pojawiły się transakcje umożliwiające zamianę lub sprzedaż posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika – nowe techniki redukcji zagranicznych długów. Do najczęściej stosowanych technik redukcji zadłużenia zagranicznego opartych na transakcjach zamiany długów należą: a) zamiana długów na udziały kapitałowe (debt for equity swap) - transakcja DES polega na zamianie (swap) długu (debt) na kapitał kraju zadłużonego (equity), ta technika stosowana jest głównie przez kraje Ameryki Południowej; b) transakcje wykupu długu na rynku wtórnym (buy-back) – zadłużony kraj za zgodą swych wierzycieli wykupuje na rynku wtórnym (gdzie ceny kształtują się pod wpływem popytu i podaży - są z reguły znacznie niższe od cen nominalnych) swoje zagraniczne zobowiązania. Polska przeprowadziła buy-back wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie Londyńskim w 1994r; c) zamiana zadłużenia na obligacje Brady’ego (Brady Bonds) – pozwalają na inwestowanie w długi krajów bez ryzyka walutowego; by dany kraj mógł zamienić swój dług na obligacje musi przeprowadzić szereg reform proponowanych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, dodatkowo restrukturyzacja musi być uznana przez Bank Światowy. Z obligacjami Brady’ego związane jest zabezpieczenie kapitałowe w formie obligacji zeropunktowych emitowanych przez kraj wierzycielski – zapewniają one korzystne warunki wykupu pożyczki; d) zamiana zadłużenia na wydatki związane z ochroną środowiska naturalnego (debt for nature swap) - technika zbliżona do debt for equity swap, różnica polega na tym, że zamiast sprzedaży długu prywatnemu inwestorowi bank daruje lub dokonuje sprzedaży długu z dyskontem organizacji ekologicznej, która dokonuje inwestycji w lokalne projekty służące ochronie środowiska naturalnego;