Motyw przyjaźni w literaturze

Przyjaźń Przyjaźń - Duchowa, emocjonalna i platoniczna więź łącząca dwoje lub więcej ludzi, oparta na wzajemnym zro¬zumieniu, wspólnych doświadczeniach. Literackie przykłady przyjaźni wskazu¬ją, że związek taki kończy się zazwyczaj wraz ze śmiercią jednego z przyjaciół. Biblia (ST) - Dawid, przyszły król Izraela, przyjaźni się w młodości z Jona¬tanem, synem króla Saula. Dzięki niemu Dawid uchodzi z życiem z obozu króla. Dla Jonatana ważniejsze są więc więzi przyjaźni od miłości synowskiej. Homer „Iliada" - Patrokles, przyjaciel Achillesa, bezskutecznie namawia swe¬go druha, by ten wziął udział w wojnie z Trojanami. Odziany w zbroję Achil¬lesa, Patrokles wyrusza do walki, a na¬stępnie ginie z ręki Hektora, który znie¬waża jego zwłoki (odziera je z szat i wydaje psom na pożarcie). Zrozpaczo¬ny Achilles mści się na Hektorze za ten niegodny czyn, nie tylko zabijając go w pojedynku, ale też profanując jego ciało. F. Yillon „Wielki Testament" - „Zapi¬sy", które Yillon czyni w swoim tes¬tamencie poetyckim i życiowym, prze¬znaczone są zarówno dla jego nieprzyja¬ciół, jak i najbliższych druhów. Wśród „obdarowanych" znaleźli się jego towa¬rzysze zabaw i hulanek, a także złodziej¬skich eskapad, których autor charak-teryzuje z właściwą sobie swadą (Ragier mistrz Jacenty (...) choćby miot przędąc, biedny dzióbek, to, czem okrywa nagie udko, y gnać bez pludrów i bez gaci (...) „Pod Szyszkę" ku swey wierney braci). Z utworu wyłania się obraz przyjaźni opartej na zamiłowaniu do pełni życia, z mnóstwem niebezpieczeństw, a jednak trwałej. W. Szekspir „Romeo i Julia" - Przy¬jaźń Romea i Merkucja przypomina mitologiczną przyjaźń Patroklesa i Achillesa. Romeo, na wieść o śmierci przyjaciela, który zginął w pojedynku z rąk kuzyna Julii, nie waha się go pomścić. Za zabicie Tybalta zostaje wygnany z Werony. W. Szekspir „Hamlet" - Jedynym przyjacielem Hamleta jest Horacy, cał¬kowite przeciwieństwo księcia: chłod¬ny, opanowany racjonalista. Dochowuje wierności Hamletowi do końca jego dni. Zawsze lojalny i oddany, jest jego jedy¬nym powiernikiem. Pozostaje przy nim do końca, kiedy książę, ugodzony przez Laertesa, umiera. Zadaniem Horacego będzie przekazać wszystkim historię duńskiego królewicza. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Listy Wertera adresowane są do jego przyjaciela, Wilhelma. Zaży¬łość między nimi musiała być duża, skoro Werter nie waha się zwierzyć mu się ze swoich najskrytszych marzeń i pragnień. Także Wilhelmowi wyjawia zamiar popełnienia samobójstwa. Po śmierci Wertera Wilhelm spisuje dla współczesnych i potomnych historię nieszczęśliwego przyjaciela. Patrz: list, retrospekcja. A. Mickiewicz „Przyjaciele" - Jest to obraz przyjaźni dwóch kumów, Leszka i Mieszka, opartej na słownych obiet¬nicach i zapewnieniach. Jednak w sytua¬cji prawdziwego zagrożenia (gdy za¬skakuje ich niedźwiedź) Leszek ucieka na drzewo, pozostawiając przyjaciela samego i bezbronnego. Bajka kończy się przysłowiowym dzisiaj morałem: praw¬dziwych przyjaciól poznajemy w biedzie. A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - patrz: pokolenie stracone. E. Bronie „Wichrowe Wzgórza" - Przyjaźń Katarzyny i Heathcliffa rodzi się we wczesnym dzieciństwie. Za przy¬zwoleniem pana Earnshawa dzieci spę-dzają razem większość czasu (zarówno na zabawie, jak i na nauce, która nie jest ich mocną stroną). Z czasem tworzą się między nimi niezwykle silne więzi emo¬cjonalne, oparte na podobieństwie cha¬rakterów i zainteresowań, które w latach młodości przerodzą się w miłość. Patrz: miłość trudna. A. Dumas „Trzej muszkieterowie" - Powieść Dumasa ojca, jak i dalsze cz꬜ci cyklu, opowiada o przyjaźni Atosa, Portosa, Aramisa i d' Artagnana. Wszys¬cy czterej służą królowi i królowej, walczą przeciwko kardynałowi Riche-lieu, nieustannie ryzykując życiem. Łą¬czy ich nie tylko kariera żołnierska, ale przeżycia osobiste, wspólne radości i cierpienia. By ocalić zagrożonego przyjaciela, skłonni są nadstawić głowę (Jeden za wszystkich! Wszyscy za jed¬nego!). Po opuszczeniu muszkieterów spotykają się ponownie w dwadzieścia lat później. B. Prus „Lalka" - 1) Spośród wielu przyjaciół Wokulskiego najbardziej od¬dany mu jest Ignacy Rzecki. W prze¬szłości wpajał mu ideały patriotyczne, dzięki czemu Wokulski trafił do po¬wstania styczniowego. Rzecki, który pó¬źniej został subiektem w sklepie przyja¬ciela, nie tylko pomaga mu w interesach, ale także stara się wpłynąć na jego życie osobiste (marzy mu się małżeństwo Sta¬cha z panią Stawską). W rzeczywistości jednak nie jest w stanie wpłynąć na Wokulskiego ani też zmienić kolei jego losów. Umiera samotnie, wkrótce po zniknięciu przyjaciela, któremu poświę-cił niemal całe swoje życie. 2) Przyja¬cielem Wokulskiego jest także doktor Szuman, którego Stach poznał na Sybe¬rii. Szuman, człowiek sceptyczny i trze¬źwo myślący, krytycznie patrzy na swe¬go przyjaciela, gdy ten zakochuje się w pannie Łęckiej. Podobnie jak Rzecki, nie jest w stanie wpłynąć na Wokuls¬kiego; a szkoda, bo jego rady mogłyby ocalić głównego bohatera „Lalki". H. Sienkiewicz „Trylogia" - 1) Przy¬jaźń pana Wołodyjowskiego i Zagłoby zaczyna się we wczesnej młodości,.Ma¬łego Rycerza" i trwa aż do jego śmierci. Łączą ich przeżycia wojenne, ale także osobiste (Zagłoba pomaga Wołodyjow-skiemu po śmierci Anusi Borzobohatej, małżeństwo pana Michała, którego wielkim rzecznikiem był Zagłoba). Po śmierci Wołodyjowskiego Zagłoba zao¬piekuje się owdowiałą Baśką. 2) Przy¬jaźń Zagłoby ze Skrzetuskim i jego żoną, Heleną, przeradza się w więź niemal rodzinną. Zagłoba zostaje ich domownikiem, ukochanym ojcem, a dla ich dzieci - dziadkiem. 3) Początkowa niechęć i awersja Kmicica i Wołodyjo¬wskiego z czasem przeradza się w praw-dziwy szacunek, a nawet zaczątek przy¬jaźni. Wołodyjowski nie tylko darowuje życie Kmicicowi, ale także uczy go władania szablą, doskonalenia żołniers¬kiego rzemiosła. H. Sienkiewicz „Quo vadis?" - Przy¬jaźń Petroniusza (artysty, człowieka trzeźwo myślącego, a nawet cynika) z Markiem Winicjuszem przypomina przyciąganie się dwóch przeciwieństw. Wraz z odchodzeniem Winicjusza od życia światowego (uczestnictwo w za¬bawach na dworze Nerona) na stronę chrystianizmu więzi łączące go z Petro-niuszem słabną. Zapomina niemal, jak bardzo pomagał mu przyjaciel w zdoby-waniu ukochanej Ligii. Kiedy Petro-niusz umiera, jego dawny przyjaciel jest już nawróconym chrześcijaninem, od¬danym swej wierze. S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - In¬żynier Korzecki i Tomasz Judym należą do tej samej grupy ludzi, tj. ludzi bez-domnych. O ile jednak Judym ma wyty¬czony cel w życiu i zdaje sobie sprawę ze swego posłannictwa, o tyle Korzecki, niespokojny duch, dekadent, poszukuje odpowiedzi na pytanie o sens życia. Przyjaźń z Judymem jest jednym z naj-ważniejszych wydarzeń w jego życiu, ponieważ mobilizuje go i daje mu opar¬cie; nie jest jednak na tyle silna, by powstrzymać go przed samobójstwem. Patrz: samobójstwo. F.S. Fitzgerald „Wielki Gatsby" - Jed¬nym z wątków powieści jest przyjaźń między Gatsbym, nuworyszem o wiel-kim sercu, a Nickiem, przedstawicielem jednej z najbardziej poważanych rodzin amerykańskich. Nick jako jedyny od-krywa w Gatsbym prawdziwie dobrego, a zarazem nieszczęśliwego człowieka, który znacznie przewyższa ludzi z tzw. wyższych sfer prawością charakteru (stąd tytuł utworu). Gatsby wybiera Nic-ka na przyjaciela i zaufanego powier¬nika swojej historii miłosnej; on też jako jedyny będzie znał prawdziwą przyczy¬nę śmierci Gatsby'ego. Patrz: śmierć (bohaterów literackich). E.M. Remarąue „Trzej towarzysze" - Przyjaźń trzech towarzyszy wyrasta wśród wojennego niebezpieczeństwa, na polach bitewnych. Karl, Lenz i Rob-by to przyjaciele, między którymi nie ma rywalizacji i wynikłej z tego zawiści. Nawet miłość Robby'ego do Pat nie zniszczy tego związku. A. de Saint-Exupery „Ziemia, planeta ludzi" - Powieść ta jest przejmującym obrazem przyjaźni między lotnikami obsługującymi pocztę lotniczą. Jakkol¬wiek nie widują się oni często, a ich spotkania trwają krótko, łączą ich: wspólnota doświadczeń, wykonywany zawód i strach przed śmiercią. Dzięki tej przyjaźni poznają najważniejszą prawdę życiową, że być człowiekiem to właśnie być odpowiedzialnym. Śmierć każdego z lotników stanowi memento dla pozo¬stałych, ponieważ losy tych ludzi nie¬wiele różnią się od siebie. A. de Saint-Exupery „Mały Książę" - Spotkanie Małego Księcia z lisem to lekcja wspaniałej przyjaźni. Lis tłuma¬czy mu, iż najpierw należy oswoić dru-giego człowieka, by potem przywiązy¬wać uwagę przede wszystkim do jego charakteru i duszy, bowiem: Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu. Lis ostrzega także Księcia, że przyjaźń niesie ze sobą ryzyko łez, zwłaszcza gdy przyjaciołom grozi rozstanie. E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny" - Doktor Ravic i Morozow to uchodźcy z dwóch państw totalitarnych, Niemiec i porewolucyjnej Rosji. Obaj nie mają powrotu do ojczyzny, a samotność i wy¬obcowanie w Paryżu sprzyjają zawiąza¬niu się między nimi przyjaźni, opartej na wzajemnej pomocy (Morozow znajduje pracę dla ukochanej Ravica, a także udziela mu schronienia po repatriacji). R. Bratny „Kolumbowie. Rocznik dwudziesty" - Jest to powieść o przyja¬źni w czasach szczególnie trudnych - spełniającej się apokalipsy, czasach pogardy. Bohaterów utworu charaktery¬zuje młodzieńczy idealizm, uwikłanie w historię, potrzeba wielkiej bliskości z drugim człowiekiem. Ich przyjaźnie często musiały zdawać trudny egzamin, gdy trzeba było dzielić się nielicznymi nabojami lub iść na pomoc koledze pod gradem niemieckich kuł (tak Jerzy ura¬tował Zygmunta). Kolumb, patrząc na postać Chrystusa na cmentarnym grobo¬wcu, powiedział: Szczycisz się, że umar¬łeś za ludzkość, my umiemy umrzeć za jednego kumpla. G. Herling-Grudziński „Inny świat" - Przyjaźń w warunkach lagrowych, wystawiona na zagrożenie (ryzyko de¬nuncjacji, obawa przed utratą życia), jest jedną z niewielu radości w życiu więźniów. Przyjaźń autora z profesorem N. opierała się przede wszystkim na wspólnych zainteresowaniach i wzaje¬mnym zaufaniu. Obaj pasjonowali się literaturą, a rozmowy o niej były rzad¬kimi chwilami ucieczki od potwornej rzeczywistości. Ta idylla trwała zaled¬wie trzy miesiące - napisze później Grudziński. Profesora, całkowicie wy¬cieńczonego i schorowanego, odesłano do innego łagru. J. Jones „Stąd do wieczności" - Dwaj prawdziwi żołnierze w powieści: War-den i Prewitt przyjaźnią się w sposób szczególny, tzn. Warden traktuje Pre-witta ostro, nigdy się za nim nie wsta¬wia, sam mu przydziela kary, zaś Prew kpi z sierżanta-szefa, całkowicie lek¬ceważy jego słowa. W gruncie rzeczy obaj się podziwiają i są bratnimi dusza¬mi, o czym powiedzą sobie bardzo późno, po dużej ilości alkoholu. Praw-dziwi żołnierze wstydzą się nazywania wprost swoich uczuć. J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - Fray Mateo jest najbliższym przyjacielem Diego w klasztorze w Vil-la-Real. Przed nim młody dominikanin ujawnia swoje wątpliwości dotyczące misji Inkwizycji i jej najwyższego urzę¬dnika, padre Torąuemady. Mateo wy¬słuchuje przyjaciela ze spokojem, pró-bując udzielić mu jakiejś rady i przy¬wrócić wewnętrzną równowagę. Póź¬niej, kiedy Diego zostanie sekretarzem Wielkiego Inkwizytora, złoży donos na współbrata z klasztoru i, wydawało się, najbliższego człowieka. Przyczyniając się do śmierci Mateo, ostatecznie uleg¬nie Torąuemadzie, podda się uwodzi¬cielskiej sile Inkwizycji. J. Andrzejewski „Idzie skacząc po gó¬rach" - Przyjaźń Marka Kostki i Hen¬ryka Milsteina jest lekko zabarwiona erotyczną fascynacją. Henryk, starszy, nie jest w stanie oprzeć się chłopięcemu urokowi Marka. Zdaje sobie sprawę, że młody człowiek w pewien sposób wyko¬rzystuje go, traktując jako gwarancję bezpieczeństwa w obcym Paryżu, ale nie jest w stanie odmówić mu swojej pomocy i wsparcia. A. Szczypiorski „Początek" - Pawełek Kryński i Henio Fichtelbaum zaczęli się przyjaźnić w szkolnych latach. Obaj pochodzili z rodzin inteligenckich, tyle że wojna zmieniła status każdego z nich. W czasie wojny Henio ukrywał się, dopóki nie zrozumiał, że musi wrócić do getta. Matka Pawła zaopiekowała się także młodszą siostrą Henia. Obraz Po¬laków, którzy ratują Żydom życie w imię przyjaźni, polemizuje z utartym dziś stereotypem Polaka - antysemity. G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno¬ści" - Garcia Marąuez, zgodnie z kon¬wencją realizmu magicznego, odmalo¬wał obraz przyjaźni między Meląuaide-sem i Jose Arcadio Buendią. Meląuaides uczy go magii i alchemii, jest jego doradcą, mistrzem i najlepszym przyja¬cielem. Nawet po śmierci nie opuszcza domu Buendiów, ukazuje się na jego podwórzu i prowadzi długie rozmowy z Jose Arcadio. K. Kesey „Lot nad kukułczym gniaz¬dem" - Bardzo piękna przyjaźń Mc Murphy'ego i wodza Bromdena (patrz: przemiana). Tylko bowiem głęboką przyjaźnią można tłumaczyć zakończe-nie powieści (wódz udusił Mc Murp-hy'ego, którego przywieziono po logoto-mii). Sam znalazł w sobie tyle siły, aby uciec, toteż nie chciał zostawiać przyja¬ciela na łasce Wielkiej Oddziałowej, a przecież po zabiegu logotomii Mc Mur-Phy funkcjonował już tylko jak roślina. U. Eco „Imię róży" - patrz: uczeń i mistrz. M. Ondaatje „Angielski pacjent" - W willi San Girolamo, na północy Włoch, w czasie ostatnich miesięcy woj¬ny, mieszka czworo ludzi, których nie-spodziewanie połączą wojenne doś¬wiadczenia. Pozornie sobie obcy: Hana (kanadyjska pielęgniarka, która straciła wszystkich krewnych), Caravaggio (złodziejaszek i były szpieg), „Łosoś" (hinduski saper siłą wcielony do angiels¬kiej armii) oraz tytułowy bohater (czło wiek przegrany, żyjący wyłącznie prze-szłością), stwarzają prawdziwy dom, gdzie stosunki międzyludzkie pełne są przyjaźni, oddania i chęci pomocy in-nym. Pomaga im to zapomnieć o osobis¬tych dramatach, których doświadczyli. * „Cóż warte by było życie nawet w dostatku, ale bez przyjaciół". (Arystoteles) * „Kiedy przyjaciel odchodzi, coś we mnie umiera". (G. Yidal) * „Chcesz mieć przyjaciela, bądź przyjacielem". (R.W. Emerson) * „Przyjaźń to poszukiwanie w obcym ciele własnej świadomości". (H. Sakutaro) * „Im bardziej kochamy przyjaciół, tym mniej im schlebiamy". (Molier) * Przyjaciel wszystkich jest niczyim przyjacielem, (sentencja angielska) * „Nasi przyjaciele są tylko mniej lub więcej doskonałym upostaciowaniem naszych myśli". (K. Mansfield) „Najlepsze dla człowieka jest to, czego on sam chce, a nie to, co mu obmyślą przyjaciele". (M. Rodziewiczówna) * „Jakże często odwracamy się od prawdziwych przyjaciół w poszukiwaniu doskonalszych". (H. Thoreau) * „Śmiech nie jest wcale złym początkiem przyjaźni, a na pewno jej najlepszym zakończeniem". (O. Wilde)