Motyw historii w literaturze

Historia Historia - Ciąg dziejów ludzkości osa¬dzonych w czasie. Ich przebieg uzależ¬nia się od świadomego działania czło¬wieka, przypadku, fatum bądź odwiecz¬nego planu bożego. Przyjęcie jakiejś zasady organizującej historię jest wyra¬zem poglądów autora lub filozofii mod¬nej w danej chwili. Literatura zajmuje się przede wszystkim relacją historia - jednostka. Biblia - Historia świata rozwija się od chwili jego narodzin według bożego planu, którego najważniejszym momen¬tem jest przyjście na ziemię odkupiciela - Chrystusa. Kres historii nastąpi w mo¬mencie końca świata i Sądu Ostatecz¬nego. Mitologia - Historia ludzi i bogów uzależniona jest od odwiecznej Mojry, przeznaczenia, przed którym nie ma ucieczki i któremu podlegają w równej mierze śmiertelnicy i nieśmiertelni mie¬szkańcy Olimpu. Wszelka ingerencja bogów w przeznaczenie grozi kosmicz¬ną katastrofą. Tukidydes z Aten „Wojna pelopones- ka"-Dzieje wojny ze Spartą są jedynie modelem, na którym autor próbuje okre¬ślić prawa rządzące historią, a przede wszystkim rolę, jaką odgrywa w niej przypadek. Tytus Liwiusz „Ab urbe condita" („Od założenia miasta") - Historia ma uczyć współczesnych autorowi Rzy¬mian dawnych cnót i rozbudzić w nich uczucia patriotyczne, Tacyt „Historiae" („Dzieje"), „Anna* les" („Roczniki") - Historia ma uczyć cnót obywatelskich i jednocześnie lęku przed potomnością, która osądza czyny, nie intencje. Św. Augustyn „De eivitate Dei" („O państwie bożym") - Historia świata to dzieje nieustannej wojny między civitas Dei (państwem Bożym) i civitas terrena (państwem ziemskim). Kres tych zma¬gań, a zatem także kres historii, nastąpi w momencie ostatecznego triumfu Chrystusa, kiedy czas zostanie pochło¬nięty przez wieczność. Bowiem bez czasu nie ma historii. Anonim zw. Gallem „Kronika pol¬ska" - Historia Polski to dzieje jej władców. Anonim wyznaje personalis-tyczną teorię dziejów - tworzą je wybi¬tni ludzie, królowie i książęta. Wincenty Kadłubek „Kronika pols¬ka" - Historia w ujęciu Kadłubka to zbiór budujących exempłów, które przedstawia ku moralnemu pouczeniu czytelnika. J. Długosz „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego" - His¬toria jest kluczem do zrozumienia współczesności. Bez znajomości dzie¬jów sławnego Królestwa Polskiego nie można pojąć tego, co się w nim dzieje w czasach współczesnych. N. Machiavelli „Książę" - To właśnie historia uczy, iż nieistotne jest, jak się władzę zdobyło, ale to, czy sprawuje się ją dla dobra państwa i poddanych. Erazm z Rotterdamu „Pochwała głu¬poty" - Historia świata to, niestety, dzieje ludzkiej głupoty, która legła u podstaw wszystkiego, co złe. W. Szekspir „Kroniki" - Dzieje Anglii kilku ostatnich wieków to dzieje nie¬ustannych walk o władzę, mordów poli-tycznych i przemocy. W. Kochowski „Psalmodia polska" - Dzieje świata toczą się według odwiecz¬nego planu bożego. Szczególną rolę do odegrania w historii ma naród polski - naród wybrany przez Boga. Oświeceniowy deizm - Bóg jest stwór¬cą świata, ale poza aktem kreacji w ża¬den sposób nie istnieje w jego dziejach. Historia jest dziełem człowieka. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Dzieje Wallenroda są ilustracją ro¬mantycznego przekonania o niezwykłej roli jednostki w dziejach. Konrad w po¬jedynkę dokonuje tego, czego nie zdołał dokonać cały naród - pokonuje nie¬zwyciężony Zakon. Sam zmienił bieg historii. A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Bóg decyduje o tym, jak się toczy historia. On wyznacza miejsce każdemu narodo¬wi. On także godzi się na cierpienie narodu polskiego, ale w Jego planie ma ono głęboki sens, bowiem Polska jest Mesjaszem narodów. A. Mickiewicz „Księgi narodu pol¬skiego i pielgrzymstwa polskiego" - Dzieje Polski są powtórzeniem dzie¬jów Chrystusa. Natomiast historia świa¬ta to historia odchodzenia ludzkości od wiary w prawdziwego Boga i oddawania się kultowi fałszywych bożków. J. Słowacki „Kordian" - Dzieje Kor-diana pokazują, że jednostka nie jest w stanie zmienić historii. Jest zbyt słaba, by pokonać siły decydujące o losach świata i ludzi. J. Słowacki - filozofia genezyjska („Genesis z Ducha") - Dzieje świata to dzieje nieustannych rewolucyjnych przemian duchów. Każda taka przemia¬na zbliża ludzkość do doskonałości. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Poeta głosi prowidencjalizm - przeko¬nanie, że Bóg nieustannie ingeruje w dzieje świata. Wszystko, co się w his-torii dokonuje, wynika z bożego planu. Człowiek może podejmować próby sa¬modzielnego działania, ale jeśli nie zga-dzają się one z zamiarami Boga, ponie¬sie klęskę. H. Taine - Historię tworzą nie wybitne jednostki i wielkie wydarzenia, lecz zwykli ludzie, ich szare życie i praca. H. Sienkiewicz - Trylogia -1) W histo¬rii wielką rolę odgrywają jednostki. To one decydują o przebiegu bitew, o zwy¬cięstwie lub porażce. 2) Historia może być pokrzepieniem w trudnych czasach. Pokazuje bowiem, że nawet z najgłęb-szego upadku naród może się dźwignąć. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - Kiedy goście w Serbinowie narzekają, że histo¬ria toczy się gdzieś daleko, a ich życie jest monotonne i szare, Bogumił mówi: Ja tu tworzę historię. Zwykła, codzienna praca przeciętnego człowieka jest także tworzeniem dziejów ludzkości. Wyzna¬je więc Dąbrowska pogląd bliski po¬glądom Taine. Cz. Miłosz „Kołysanka" - Istnieje dys¬proporcja pomiędzy historią projekto¬waną przez człowieka a historą realną. Historia projektowana to wizja świata szczęśliwego, spokojnego i dostatniego. Historia realna to nieuchronnie zbliżają¬cy się kataklizm dziejowy. S.I. Witkiewicz „Szewcy" - Historia świata to historia nieustannie powtarza¬jących się przewrotów i rewolucji, po których następuje okres stagnacji i nudy, prowadząc nieuchronnie do wybuchu następnej rewolucji. W ten sposób świat zbliża się do swojego kresu. Ulega stopniowemu rozkładowi. K.K. Baczyński „Historia" - Historią rządzą niezmienne prawa, które czynią z niej pasmo nieustannych wojen. Wo¬bec tych praw człowiek jest zupełnie bezradny, stając się ofiarą historii. Patrz: apokalipsa. K.K. Baczyński „Modlitwa do Boga-rodzicy" - Nawiązanie do „Bogurodzi¬cy", średniowiecznej pieśni rycerskiej i maryjnej, jest próbą zrozumienia przez historię współczesności, tzn., jak zabi¬jać, gdy trzeba, a pozostać moralnie czystym, jak nauczyć matki cierpieć, jak wreszcie zwyciężać miłością. T. Borowski „U nas w Auschwitzu" - Historia świata jest historią przemocy i cierpienia. Niestety, przyznaje rację tylko zwycięzcom, pokonanych usuwa¬jąc w mrok zapomnienia. Dlatego zna¬my imiona byle adwokata Cycerona czy zbrodniarza Scypiona, a zapomnieliśmy o tysiącach niewolników, którzy budo¬wali wielkość imperium cezarów. W. Broniewski „Rozmowa z historią" - Historia została tu nazwana mistrzynią życia, sędziwą damą. Wiersz sugeruje formę dialogu, ale jest monologiem po-ety-rewolucjonisty, który zamknięty w mamrze sowieckim, duma nad zawiło¬ściami historii, którą trudno zrozumieć (zachciewa się jej psich figlów). Oto autor „Pokłonu Rewolucji Październi¬kowej" siedzi w radzieckim więzieniu. W. Gombrowicz „Operetka" - Histo¬ria jest operetką. Rządzą nią absurdalne prawa, na które człowiek nie ma żad¬nego wpływu. Cz. Miłosz „Campo di Fiori" - Histo¬ria nieustannie się powtarza. Los spalo¬nego na stosie Giordana Bruna i los samotnie ginących powstańców z war¬szawskiego getta jest w swojej istocie taki sam. Cz. Miłosz „Traktat moralny" - Każ¬dy człowiek jest indywidualnie odpo¬wiedzialny za historię. Konieczność dziejowa jest kamienną lawiną. Obo¬wiązkiem człowieka jest wpłynąć na bieg lawiny. Łagodzić jej dzikość, okru¬cieństwo. G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno¬ści" - Historia (tutaj wojna domowa) jest tym, co burzy spokój Macondo i narusza odrębność miasta. Działania wojenne sprawiają, że staje się ono przestrzenią otwartą (por. axis mundi), a na jego teren dostają się obcy. A. Szczypiorski „Początek" - W po¬wieści zarówno przestrzeń, jak i bohate¬rowie zmieniają się wraz z historią. Na zawsze wrośnięty w przestrzeń miasta Plac Krasińskich będzie przypominał o karuzeli i biegnącej tędy granicy świa¬ta żydowskiego i aryjskiego, będzie zawsze - zdaniem autora - jak wyrzut sumienia. Podobnie gmach w Alei Szu-cha - znak męczeństwa. Na gruzach rośnie jednak nowe miasto, przychodzą kolejne pokolenia, choć poprzednie też pozostawiają swoje ślady, np. kości Henryczka Fichtelbauma. Trwa pamięć i to ona jest spoiwem, które wiąże ludzi i miejsca. E. Bryll „Rekonstrukcja chóru Sofok-lesowego" - Człowiek jest jednocześnie istotą wielką - ujarzmia przyrodę i wy-korzystuje ją do swoich celów - i nie¬zwykle małą - bezsilnie musi się poddawać okrucieństwu historii. Jest aktorem grającym niewielką rólkę na scenie świata, nic nie znaczącym, jak reszta brudu