Koncepcje naprawy kraju według Skargi i Modrzewskiego

Traktat „O poprawie Rzeczypospolitej" A.F. Modrzewskiego składa się z pięciu ksiąg. W księdze „O obyczajach" mowa jest o senatorze, którego sądy powinny opierać się na uczci-wości, rozumie, prawie moralnym i boskim. Poruszony zostaje problem kary za zabójstwo. Modrzewski potępia sytuację, w której szlachcic za zabicie chłopa płaci grzywną, a odwrotnie - chłop - karą śmierci. Podobny problem - odpowiedzialności przed prawem, ze względu na przynależność stanową - porusza w części „O prawach". Bogaty szlachcic i plebejusz pobili mniej zamożnego szlachcica, doprowadzając do jego śmierci. Sąd nie miał prawa ukarać obu zabójców - stracono chłopa, a szlachcic pozostał wolny. Księga „O wojnie" wyraża dezapro-batę wobec zniszczeń wojennych. Twierdzi, że ofiarami wojny są najubożsi, a ci którzy są jej sprawcami (możnowładcy) nie ponoszą większych szkód. Żadne korzyści nie usprawiedliwiają szkód jakie przynosi wojna. Część „O kościele" prezentuje pogląd, iż w soborze powinni uczestniczyć nie tylko duchowni, ale i świeccy. Delegowani muszą mieć gruntowne wykształ-cenie i wyzbyć się stronniczości, gdyż podejmują decyzje istotne dla całego społeczeństwa Kościoła. W księdze „O szkole" apeluje o finansowanie oświaty. Wyraża pogląd, że nauczy-ciel winien być wynagradzany na równi z lekarzami, prawnikami. Modrzewski, podobnie jak autor „Pochwały głupoty", Erazm z Rotterdamu, wierzy w pier-wotną dobroć natury ludzkiej, którą udoskonala rozum, wiara i karność wobec przykazań bo-skich. Frycz stworzył optymistyczną wizję państwa sprawnie funkcjonującego, dzięki silnej władzy. Miała by ona kontrolować zlaicyzowane szkolnictwo, pieczę nad chłopami, prawo-rządność, tolerancję religijną. Autor domagał się odłączenia Kościoła polskiego od papiestwa i ograniczenia jego roli w państwie. Traktat prezentuje tendencje demokratyczne. Piotr Skarga w ośmiu „Kazaniach sejmowych" ukazuje sześć chorób Rzeczypospolitej. Pierwsza - brak miłości do kraju, dbanie o własne sprawy; druga - niezgoda polityczna i spory sąsiedzkie; trzecia - lekceważenie religii i tolerowanie herezji; czwarta - osłabienie władzy królewskiej; piąta - nieprzestrzeganie prawa; szósta - „grzechy jawne" (mężobójstwo, pańsz-czyzna, grabież dóbr publicznych, marnotrawstwo majątku na biesiady, stroje). Autor nawią-zał do pieśni Horacego, przyrównując Rzeczpospolitą do okrętu. Skarga był jezuitą; przeciw-nikiem reformacji. Poglądy jego były radykalne. Domagał się pełni władzy dla Zygmunta III, odebrania sejmowi ustawodawstwa, usunięcia protestantów z życia politycznego, unieważnie-nia konfederacji warszawskiej, zwiększenia roli katolicyzmu jako podstawy moralności.