Inspiracje biblijne w literaturze i sztuce późniejszych epok

TEMAT 4: Inspiracje biblijne w literaturze i sztuce późniejszych epok. Biblia jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno-moralnej, jak i w sferze inspiracji artystycznych. Dla ludzi wierzących Biblia jest Świętą Księgą, zbiorem prawd objawionych i przy-kazań uczących jak żyć. Przez kościoły stała się jednocześnie źródłem motywów dla pokoleń rzeźbiarzy, malarzy, pi-sarzy i kompozytorów. Dla literatury stanowi ona niewyczerpany skarbiec wzorców osobowych, postaw, fabuł, anegdot, wątków i motywów. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powo-duje, że stanowią one wspólna grupę środków wyrazu – pojęć, które przez literaturę wchodzą do języka potocznego, takich jak: „owoc zakazany”, „wdowi grosz”, „hiobowe wieści”. Pragnę tutaj przytoczyć kilka przykładów, w których poeci nawiązują treścią do Biblii oraz ukazują stosunki, jakie układały się miedzy człowiekiem a Stwórcą na przestrzeni różnych epok. Jako pierwszą chciałbym tutaj ukazać średniowieczną, pierwszą polską pieśń religijną pt. „Bogurodzica”. Na pierwszą zwrotkę składa się modlitwa skierowana do Matki Boskiej („Bogurodzica dziewica, Bogiem sławienna Ma-ryja”) będącą prośba o wstawiennictwo u Chrystusa („U twego syna [...] Zyszczy nam, spuści nam”), wyjednanie ob-fitych łask. W drugiej zwrotce prośba zbiorowego podmiotu lirycznego skierowana jest do Syna Bożego, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela („Twego dziela Krzciciela, bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze”) wysłuchał on modlitw i zesłał proszącym łaskę pobożnego życia, zaś po śmierci dał im życie wieczne („A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt”). Obie strofy kończą się zwrotem kyrieeleison, który w tłumaczeniu brzmi: „Panie zmiłuj się nad nami”. Kolejnym utworem, o którym nie należałoby tutaj zapomnieć jest hymn „Czego chcesz od nas Panie”. Za-wiera on elementy pochwalne oraz motywy dziękczynienia i błagania. Rozpoczyna go apostrofa skierowana do Boga, będąca zarazem pytaniem retorycznym, stawianym przez zbiorowy podmiot liryczny. Bóg ukazany jest tu jako hojny i wszechobecny dawca niezmierzonych dóbr, za które należy mu się ze strony człowieka wielka wdzięczność i hołd, jako że „nad nie przystojniejszej ofiary nie mamy”. W strofie trzeciej poprzez przypisanie ludzkich cech Stwórcy do-chodzi do zbliżenia, stwórca wykonuje tu bowiem ludzkie działania („Tyś niebo zbudował i złotymi gwiazdami ślicznie uhaftował”), choć w sposób doskonały, idealny. Dalej wyrażona zostaje pochwała Jego mądrości i doskona-łości, które widoczne są w niezachwianej harmonii istniejącego świta i prawach, które nim niezmiennie rządzą. Strofa piąta jest rozbudowana metafora, w skład której wchodzą cztery alegoryczne postacie: Wiosna, Lato, Jesień, Zima. W zakończeniu pojawia się wyraz wdzięczności podmiotu lirycznego za wszelkie otrzymane dobrodziejstwa i prośba o dalszą opiekę. Następnym utworem, który powinien znaleźć się wśród tych już opisanych jest dzieło pt.: „Dziady” cz. III, a konkretnie „widzenie” księdza Piotra. Widzenie ks. Piotra uruchamia w utworze czas mitu religijnego. Oto okazuje się, że dzieje męczeńskiej Polski są współczesną realizacją mitu Chrystusowego, powtórzeniem ofiary Jezusa, po to, by zbawić inne narody walczące o wolność. Całość wizji otrzymuje stylizację ewangeliczną i apokaliptyczną. Sumuje się ona w kilku odsłonach, które wyraźnie nawiązuje do biblijnego opisu męki Chrystusa. Rozpoczyna je opis prze-strzeni widzianej jakby „z lotu ptaka”. Jej centralnym motywem są kibitki wiozące Polaków na Sybir, wśród których znajduje się przyszły zbawca Mesjasz o tajemniczym imieniu „czterdzieści cztery”. Tym konkretnym skądinąd po-staciom i wydarzeniom zostają nadane znaczenia religijne. Prześladowanie jawi się jako rzeź niewiniątek, autor owej rzezi porównany zostaje do biblijnego Heroda, a tajemniczy „namiestnik wolności” – przyszły odkupiciel, który „uchodzi” z życiem do Chrystusa. Następnie pojawia się wizja procesu polski ukształtowana na wzór procesu Jezusa, gdzie funkcje biblijnego Piłata spełnia Francja. Tak jak on „umywa ręce”. Następne obrazy odwołują się do konkret-nych etapów Męki Pańskiej. Są to: droga krzyżowa, ukrzyżowanie i wniebowstąpienie. Inspirację biblijną w sztuce szczególnie możemy zauważyć w sztuce Michała Anioła „Pieta”. Jest to posąg ukazujący cierpiącą Matkę Boską, która trzyma martwe ciało swojego syna na kolanach. Także zostało to uwidocznione w Kościele Mariackim w Krakowie. „Ołtarz”, który się tam znajduje został wykonany przez jednego z największych rzeźbiarzy XV wieku – Wita Stwosza. Należy do szczytowych osiągnięć późnogotyckiej sztuki europejskiej. Przedstawia on sceny biblijne z życia świętej rodziny. Możemy na nim ujrzeć takie zdarzenia jak: „Zwiastowanie” czy „Pojmanie w Ogrójcu”. Zarówno „Pieta” Michała Anioła, jak i „Ołtarz” Wita Stwosza ukazano w albumie „Cuda świata”.