Etos rycerski w "Iliadzie"

Ethos rycerski Bohaterowie „Iliady” uwikłani w różne powiązania między sobą i uzależnieni od boskich humorów kierują się pewnymi zasadami, które porządkują ich życie. Trzeba pamiętać, że są herosami (półludźmi, półbogami) i – chociaż są nadzwyczajnie silni i sprawni – podlegają podobnym ograniczeniom jak ludzie. Przede wszystkim są śmiertelni, cierpią. W codziennym życiu i w walce kierują się swoistym kodeksem etycznym, który nieco odbiega od ukształtowanego przez późniejszą literaturę wzoru rycerskiego postępowania. Zagadnienie to szczegółowo opisuje Maria Ossowska.6 Poza wymienionymi już cechami rycerza starożytnego i opisem stylu życia warto wspomnieć, że zasadę naczelną, jaką się kierowali, moglibyśmy określić używając znanego powiedzenia: „cel uświęca środki”. Najważniejsze było zwycięstwo. Ambicja pokonania przeciwnika pozwalała stosować w walce takie chwyty jak podstęp, pułapka. Bohaterowie „Iliady” nierzadko targani żądzą zemsty, odwetu (np. Achilles po śmierci Patroklosa) odbudowują swoje dobre samopoczucie wyżywając się na pokonanym lub pastwiąc się nad jego zwłokami. Motywacją wszelkich działań jest w „Iliadzie” dążenie do sławy. Ta ambicja kieruje postępowaniem bohaterów i do niej dostosowywane są moralne zasady. „Rycerzem bez skazy”, najbardziej czystym moralnie, jest pokonany Hektor, obrońca ojczyzny. To fatalny los postawił go po stronie Parysa. Hektor musiał podjąć zadanie i walczyć z Trojanami. W porównaniu z gniewnym, mściwym Achillesem, czy kierującym się emocjami Agamemnonem, jest rycerzem opanowanym, zrównoważonym, walecznym. Na usprawiedliwienie postaci „Iliady” trzeba przywołać wyjaśnienie, że podstęp, zemsta to zwyczajne okoliczności towarzyszące walce i wobec obowiązujących w starożytnej Grecji zwyczajów nie należy potępiać bohaterów za to, że im ulegają. W taki sposób postępują także bogowie. Sam Homer nie akceptował – jak się wydaje – niektórych dzikich obyczajów rycerzy. Bulwersująca scena bezczeszczenia zwłok Hektora przez Achillesa-zwycięzcę została złagodzona opisem powitania Priama przybywającego po ciało Hektora. Wzruszyła go poważna głowa, broda siwa, Na koniec sięę do niego w tych słowach odzywa: „O nieszczęśliwy starcze! Coś ty nędzny zażył! Jakżeś się sam przez obóz grecki przejść odważył, Ażebyś przed obliczem rycerza się stawił, Który cię tylu synów walecznych pozbawił?” (XXIV, 305-309) Brankom ciało myć kazał i maścić na boku, Chcąc ojcu bolesnego oszczędzić widoku... (XXIV, 366-367) Achilles rozkazuje przygotować posiłek i posłanie dla starego króla Priama, zwraca się do niego z czcią i współczuciem. Nakazuje powstrzymanie działań wojennych, żeby Trojanie z należnym szacunkiem pochowali ciało swojego narodowego bohatera. Te fragmenty księgi XXIV przedstawiają Achillesa zupełnie inaczej. Wyciszony, uspokojony, zrównoważony może zdobyć się na obiektywizm i docenić walory obu przeciwników – ojca i syna. „Zarówno w »Iliadzie«, jak w »Odysei« współistnieją dwa światy: świat pojęć epoki mykeńskiej i świat pojęć współczesnych poecie bardziej humanitarnych. Właśnie owo zhumanizowanie mitu w jego niektórych rysach to wkład oryginalny Homera”.7