Charakterystyka dramatu romantycznego na podstawie Dziadów

Część III "Dziadów" określa się mianem najsłynniejszego dramatu romantycznego. Czym więc charakteryzuje się dramat romantyczny ? Przede wszystkim zerwaniem trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Akcja nie dzieje się w jednym miejscu, lecz np. w celi więziennej, w domu Senatora, w Wilnie, Warszawie, we Lwowie, itd.. Dowolna kompozycja scen powoduje, iż nieustannie przenosimy się z miejsca na miejsce. Czas akcji też nie jest spójny, obejmuje około roku. Wydarzenia mają miejsce przykładowo w Zaduszki, w wigilię Bożego Narodzenia i na Wielkanoc. Także akcja nie jest jedną całością - obserwujemy wiele wątków, często wcale z sobą nie związanych. Całość komponowana była w sposób luźny, epicki, bez przestrzegania bezpośrednich związków przyczynowo - skutkowych pomiędzy poszczególnymi scenami. Jest także w "Dziadach" wiele scen zbiorowych. Duży nacisk położony został na dynamizm bohatera, nieustannie zmienia się on. Ponadto duże znaczenie mają jego stany emocjonalne i duchowe - autor wnika w głąb jego duszy. Charakterystyczną cechą "Dziadów" jest synkretyzm utworu. Prócz cech dramatu (dialogi i monologi) znajdujemy w "Dziadach" także liczne partie epickie - przykładem mogą być opowiadania (np. o Cichowskim), opisy (szczególnie widoczne jest to w "Ustępach") czy bajki. Występują tu także elementy liryki (modlitwy, pieśni). Najbardziej liryczna, pełna emocji, ekspresji, uczuć, poetyckiego "zapału" jest Wielka Improwizacja. Ale "Dziady" to nie tylko synkretyzm gatunkowy, to także mieszanie się tragizmu, ironii, patosu, szyderstwa czy humoru - a więc synkretyzm estetyczny i uczuciowy. To jednak nie wszystko. W "Dziadach" zachodzi także swoiste przemieszanie się kultur. Funkcjonuje tu obok siebie historia (niewola, powstanie, proces filaretów) i religia (męka i zmartwychwstanie Chrystusa, rzeź niewiniątek), do głosu dochodzą także pierwiastki antyczne - mit o Prometeuszu. Nowością w dramacie jest także obecność zdarzeń nadprzyrodzonych, takich jak wizje, sny czy widzenia. Sceny fantastyczne mieszają się z realistycznymi, co dawniej pojawiało się jedynie u Shakespeare'a. Obecne są także sceny określane mianem misteryjnych (np. Prolog, zakończenie sceny II - giej). To właśnie metafizyczność dramatu decyduje o jego wieloznaczności. Pojawiają się także symbole, służące uzewnętrznieniu stanów uczuciowych bohatera, wyrażeniu wielkich idei, jak np. orzeł czy kruk, droga krzyżowa czy sam krzyż. Co także jest nowością to wprowadzenie przez romantyków wielkich monologów lirycznych, wygłaszanych przez głównego bohatera (czego przykładem jest Wielka Improwizacja). Otwarta kompozycja utworu sprawia, że poszczególne wydarzenia nie są z sobą powiązane, stanowią raczej nieuporządkowany zbior luźnych obrazów, połączonych jedną ideą - męczeństwa i odrodzenia narodu. "Dziady" cechują: wyraźnie widoczny brak ciągu przyczynowo - skutkowego, luki czasowe, fragmentaryczna akcja, brak logicznego zakończenia utworu. Końcowa wizja Gustawa - Konrada pomiędzy skazańców zmierzających na Syberię niczego nie wyjaśnia i niczego nie kończy. Ponadto czas traktowany jest w dwojaki sposób - rozpatruje się go nie tylko w kontekście historycznym, realnym, lecz także metafizycznym - nieskończonym. Otwarta kompozycja "Dziadów" powoduje, że dramat może być fragmentem jakiejś całości, choć dobrze funkcjonuje jako samodzielny utwór. "Dziady" są dramatem szczególnie trudnym do wystawienia, przedstawienie wszystkich trzech części wymaga ogromnego wysił- ku, sporych umiejętności improwizowania i sporej wiedzy o sztuce aktorskiej. Jednak nawet III część "Dziadów" okazywała się trudnym wyzwaniem dla twórców. Wynika to z faktu, iż dramat ten nie był tworzony "na deski" teatru, iż w swym założeniu miał on funkcjonować sam w sobie. Mówiąc o dramacie romantycznym nie można zapomnieć o bohaterze tego dramatu. Cechuje się on swoistym schematyzmem życiowym, co powtarzane jest w wielu późniejszych dziełach romantycznych. Mówiąc o bohaterze części III "Dziadów" pamiętać nale- ży, iż jego początki sięgają części drugiej.