Elementy chłopskiej mentalności w "Chłopach"

Typowe elementy chłopskiej mentalności to: • pragnienie posiadania ziemi i traktowania jej jak świętości: Hanka mówi o ziemi "Świętaś ty, rodzona, za twoją sprawą wszystko na świecie", a przysłowie powiada, że „człowiek bez gruntu jak bez nóg”; • przywiązanie do wsi, ziemi i tradycji: świadczy o tym rozpacz Agaty opuszczającej wieś; szczęśliwy Gazela wracający z wojska; Mateusz powracający z pobytu w mieście; • upór, zawziętość, trzeźwość myślenia, surowość i bezwzględność( wyrzucenie Antka, Magdy), okrucieństwo i samosąd (wywiezienie Jagny), gdyż brak tolerancji dla odmienności; • pracowitość, gospodarność, zabieganie o dobro rodziny, siła charakteru co zapewnia szacunek i poważanie gromady. Pozycja we wsi wynika z ilości ziemi, inwentarzu, ale także z uczciwości dochodów i nienagannej postawy, dlatego liczą się z opinią wsi: Antek, Tereska, Mateusz; kto łamie zasady musi odejść (Jagna); • religijność ma charakter ludyczny, jest to udział w nabożeństwach, obrzędach, znajomość pieśni a pobyt w kościele to bardziej doznanie ascetyczne niż religijne. Liczy się piękny strój, kadzidła, organy, nie ma rozmów chłopa z Bogiem, moralność bardziej wynika z tardycji niż z zasad religijnych, grzechy można odkupić idąc na pielgrzymkę (Teresa żołnierka z mężem), powszechna jest zabobonność; • na zewnątrz wieś się jednoczy (sprawa o las) wewnątrz jest znaczne zróżnicowanie, brak współczucia, zdarza się jednak niesienie pomocy jeśli spotka kogoś nieszczęście (chałupa Bylicy) lub zaczyna się od niczego a zyskało szacunek (Szymek), pomocy udziela się bogatym, ale nie biedocie (Agata) i odmieńcom(Jagna)