Bohaterowie "Folwarku zwierzęcego"

Główni bohaterowie Orwell wyeksponował w swoim utworze postacie z kręgu władzy: Snowballa, Napoleona, Squealera. Pozostałe zwierzęta zostały ukazane mniej lub bardziej szczegółowo, niektóre tworzą indywidu¬alne sylwetki, inne są elementami grup określonych przy pomocy pojęć gatunkowych (np. gęsi, kury, krowy). Wśród wielu postaci na plan pierwszy wysunęły się świnie. Przedstawiony w pierwszym rozdziale książki Major jest starym medalowym knurem rasy angielska średnia biała (5), pamiętającym odległe czasy, kiedy myślano o uwolnieniu się spod panowania człowieka. Cieszył się ogromnym autorytetem ze względu na sędziwy wiek, mądrość i osiągnięcia – w wystawach brał udział jako „Piękności Willingdon” (6). Wszystkie zwierzęta chętnie go słuchały i traktowały jak przewodnika w trudnych sprawach. Kiedy Major przemówił i wezwał zgromadzonych do powstania, nie ulegało wątpliwości, że jego słowa zostaną kiedyś wcielone w czyn. Stary knur dobitnie i prosto określił warunki życia zwierząt, wskazał, że człowiek jest wrogiem, zaś wszystkie zwierzęta są braćmi. Chociaż zasady Animalizmu opracowali jego następcy, naprawdę są one pomysłem starego knura. Idee Majora i zostawiony zwierzętom tekst rewolucyjnego hymnu sprawiły, że istotnie postanowiły one walczyć o wyzwolenie spod władzy człowieka. Napoleon był dużym knurem przeznaczonym na sprzedaż rasy Berkshire o dzikim wyglądzie, [...] choć nie był zeń najlepszy mówca, znano go z tego, że potrafił postawić na swoim (16-17). Wraz ze Snowballem i Squealerem opracował nauki Majora, które jako spójny system nazwano Animalizmem. Zanim stał się niekwestionowanym jedynym przywódcą zwierząt, musiał współpracować ze Snowballem, a potem – w nierównej walce (przy pomocy psów) zwyciężył i przepędził przeciwnika, lekceważąc jego osiągnięcia, oskarżając o wszelkie zło, przy pomocy kłamstw przekazywanych przez Squealera zmieniając wizerunek dawnego rywala. Napoleon przewyższał go umiejętnością kaptowania sobie stronników. Znakomicie poszło mu z owcami (46). Krytykował pomysły Snowballa, nie proponując innych rozwiązań. Czekał na dogodny moment, by przejąć władzę i potem –uznając plany Snowballa za swoje – kreować się na troskliwego, przewidującego, mądrego przywódcę. Napoleon zmieniał się podczas sprawowania władzy. Najpierw razem z innymi liderami prowadził wiece, potem – kiedy sam decydował o wszystkim – zastąpił go Squealer, który informował o postanowieniach przywódcy. Otaczał się sforą wyćwiczonych karnych psów, gotowych rozszarpać każdego przeciwnika, oraz owcami zagłuszającymi wszelkie próby reakcji na ogłoszone decyzje. Napoleon zdobył i utrwalał władzę siłą, bez skrupułów eliminował ewentualnych przeciwników (wymyślone winy, oskarżenia, egzekuc¬je). Stopniowo zniekształcił istotę Animalizmu, zmieniając przykaza¬nia stosownie do aktualnych osobistych planów. Przydane mu określenia mogłyby świadczyć o niezwykłej wprost miłości zwierząt do swego wodza, tymczasem okoliczności i metody sprawowania władzy dowodzą, że to z jej kręgów pochodzą owe górnolotne określenia i hasła. Pierwotne ustalenia, moralny wzór Majora, zasady równości i braterstwa – wszystko to powoli ulega degradacji. Oficjalnie wszyscy są traktowani jednakowo, ale stale powiększa się zakres przywilejów władzy. Dotyczą one zwłaszcza Napoleona. Dobry los spotyka tych, którzy mu służą, pomagają manipulować tłumem (Squealer) lub są z nim spokrewnieni (np. dla swoich dzieci, małych świnek, każe zbu¬dować szkołę). Inne zwierzęta traktuje jak siłę roboczą lub potencjal¬nych wrogów, których jak najszybciej należy się pozbyć. Jest bezwzględny także wobec tych, którzy wypełniają jego polecenia (np. Boxer), ale nie należą do elity władzy. Z czasem Napoleon zawiera porozumienia handlowe i pokojowe z sąsiadami, ludźmi, którzy zawsze byli największymi wrogami, i przejmuje ich zwyczaje. Nie musi się liczyć z opinią zwierząt – od jej kształtowania jest mistrz propagandy Squealer oraz wzbudzające strach psy. Od ideałów równości i braterstwa folwark pod władzą Napoleona staje się gospo¬darstwem opanowanym przez system totalitarny, gdzie na porządku dziennym jest terror, kłamstwo i wyzysk – nowe jakości narzucone przez władzę. Snowball był knurem bardziej energicznym i bystrym od Napoleona. W opinii zwierząt był też mniej stanowczy. Od początku wykazał się zdolnością przewidywania wypadków i odpowiednio przygotowywał się do ewentualnej obrony folwarku przed ludźmi, którzy próbowaliby go odbić. Przestudiował książkę o kampaniach Juliusza Cezara, co razem z wrodzonym talentem strategicznym poz¬woliło mu pokierować działaniami zwierząt podczas ataku. Snowball wykazał się też wielką odwagą – to właśnie on staranował uzbro¬jonego Jonesa i odniósł rany od kuł na grzbiecie. Odznaczony najwyższym wyróżnieniem, Snowball był mocnym kandydatem na przywódcę, zwłaszcza że wygłaszał doskonałe przemówienia, wiele pracował umysłowo, by poprawić w przyszłości warunki życia i pracy zwierząt (plany wiatraka). Przemocą wyparty z folwarku przez bezwzględnego rywala, Snowball nie miał już możliwości powrotu. Nie przygotował się do walki o władzę, być może wierzył, że zasady Animalizmu wystarczą, by obronić najważniejsze, zdobyte podczas Powstania, wartości. Po jego ucieczce z folwarku stopniowo zmieni¬ano opinię o nim, by ostatecznie nazwać go zdrajcą, który podstępnie chce sprawić, by ludzie opanowali zwierzęce gospodarstwo. Squealer to niewielkie grube prosię o nadzwyczaj okrągłych policzkach, mrugających oczkach, szybkich ruchach i przenikliwym glosie. Miał dar wymowy, a gdy roztrząsał jakiś trudny problem, zwykle kiwał się z boku na bok, merdając ogonkiem, co jakoś bardzo przekonywało doń słuchaczy. Mawiano o Squealerze, że czarne potrafi uczynić białym (17). Uprzywilejowaną pozycję zawdzięczał on darowi płynnej wymowy, przekonywania, odpowiedniego mani¬pulowania informacją przy użyciu różnych środków językowych. Napoleon wykreował go na swojego oddanego towarzysza, który za otrzymane przywileje przedstawi każdą „prawdę” i sprawi, że zwierzęta w nią uwierzą. Squealer potrafił z podniesionym czołem wmawiać innym fakty sprzeczne z tym, co sami pamiętali. Zajmował się łagodzeniem emocji (np. po wywiezieniu chorego Boxera), sławieniem przywódcy, prezentacją fałszywych danych o stanie gospodarstwa, propagandą sukcesu, usprawiedliwianiem przywilejów władzy. W działaniach tych wykazywał się inteligencją, przebiegłością, sprytem, zdolnością do przewidywania reakcji słuchaczy. Nie analizował swojej funkcji w aspekcie moralnym – po prostu świetnie wypełniał polecenia Napoleona i za to miał uprzywilejowaną pozycję na folwarku. Szczególną postacią Folwarku Zwierzęcego jest koń pociągowy o imieniu Boxer. Silny, potężnie umięśniony, przyzwyczajony był do ciężkiej pracy. Pracował zazwyczaj ciężko już za czasów Jonesa, jed¬nak obecnie wykonywał robotę nie jednego, lecz trzech koni; [...] zawsze na posterunku przy najtrudniejszych zadaniach (29). Na wszelkie problemy Boxer reagował tak samo – postanawiał pracować jeszcze więcej. Poświęcał swoje siły, by zdobyta z takim poświęce¬niem wolność mogła być wypełniona przyszłym szczęśliwym życiem. Wstawał najwcześniej, rezygnował z odpoczynku, dodawał sobie pracy ponad wyznaczone normy. Z wielkim oddaniem walczył w Bitwie pod Oborą, co doceniono najwyższym odznaczeniem „Bohater Zwierzęcy Pierwszej Klasy”. W swojej prostoduszności, uczciwości i naiwności nie mógł zrozumieć, jak mogło dojść do egzekucji. Mimo iż dziwiły go nowe zwyczaje na folwarku, stale rzetelnie i coraz więcej pracował. Starał się nauczyć alfabetu, ale jego zdolności pozwalały mu na poznanie tylko czterech liter – pozostałych nie był w stanie zapamiętać. Boxer jest przykładem poświęcenia dla idei, ofiarnego wypełniania swoich obowiązków bez oskarżania kogokolwiek o zły los. Tym bardziej wyraziście objawia się totalitarny charakter władzy Napoleona, gdy tak wiernego i od¬danego towarzysza w stanie skrajnego wyczerpania sił sprzedano do rzeźni. Wśród przyjaciół Boxera była rozsądna, inteligentna, pracowita klacz Clover oraz zazwyczaj milczący stary osioł Benjamin. Wszyscy troje byli reprezentantami starszego pokolenia i doskonale pamiętali Majora, wzniosłe hasła i piękne plany. Zaskoczeniem były dla nich kolejne innowacje na folwarku pod rządami Napoleona. Clover zauważyła, że zwierzęta boją się mówić prawdę, zaś przykaza¬nia mają inne brzmienie, jednak ani ona, ani pracowity Boxer, ani tym bardziej milczący Benjamin nie pomyśleli o buncie lub jakiejkolwiek próbie przywrócenia właściwej sytuacji. Clover uważała, że rzeczy¬wistość Folwarku Zwierzęcego i tak jest lepsza niż los zwierząt za czasów pana Jonesa. Benjamin zachowywał się tak, jakby wiedział i rozumiał więcej niż inni, ale przyjął postawę bierną, milczenie, jako sposób na przetrwanie trudnej sytuacji. Mollie od początku sprawiała wrażenie nierozumiejącej rangi wydarzeń. Najchętniej pozostałaby w dawnej roli – ozdobionej wstążkami zgrabnej klaczy zaprzężonej do lekkiej bryczki. Kiedy zabroniono strojenia się i ustalono normy pracy, Mollie starała się jej unikać pod byle pretekstem. Gdy została przyłapana przez Clover na spotkaniu z parobkiem, który przyniósł jej cukier w kostkach i wstążki, zawstydzona potajemnie opuściła folwark. Emigracja klaczy otworzyła jej perspektywę powrotu do odpowiednich dla niej zajęć i stylu życia (widziano ją zadbaną, ustrojoną i zaprzężoną do dwukółki przed pubem). Na folwarku nie miała dobrej opinii – nie pojmowano, jak mogła zrezygnować z „wolności”, którą tu miała. Poza licznym gronem zwierząt przedstawionych jako indywidualni bohaterowie w Folwarku Zwierzęcym występują postaci zbiorowe. Razem trzymają się kury, inną grupę stanowią krowy itp. Poszczególne zbiorowości jednoczą wspólne interesy właściwe dla danego gatunku. Np. kury jednoczą się w buncie przeciwko zabiera¬niu im wszystkich jaj, krowy należą do tej samej Ligi Czystych Ogonów. Podobnie rzecz ma się z owcami, szczurami i królikami itp. Poza zwierzętami na folwarku spotkać można też ludzi. Przepędzony pan Jones okazał się nieodpowiedzialnym gospo¬darzem, alkoholikiem i degeneratem, który nie dbał o podopiecznych. Pan Whymper był coraz częstszym gościem Napoleona, ponieważ został przez knura zatrudniony jako doradca i pośrednik w interesach z ludźmi. Był on niedużym człowieczkiem o cwaniackim wyglądzie; nosił bokobrody, [...] miał jednak dużo sprytu (62). Postanowił wyko¬rzystać brak kompetencji swojego pracodawcy w sprawach hand¬lowych. Po kilku udanych transakcjach Whymper dopuścił się oszust¬wa – zapłacił zwierzętom za drewno dla Fredericka fałszywymi pieniędzmi. Jeszcze raz przekonano się, że współpraca z ludźmi bywa wielkim zagrożeniem. Napoleon nie wyciągnął jednak właściwych wniosków z tego doświadczenia – końcowy fragment utworu ukazu¬je spotkanie z ludźmi na folwarku i przerażający jego efekt: świnie upodobniły się do ludzi (tak widzą je z zewnątrz przyglądające się libacji i kłótni zdumione zwierzęta).