Ukształtowanie pionowe i poziome Azji

Ukształtowanie poziome Długość linii brzegowej Azji, najbardziej rozczłonkowanej po Europie, wynosi 62 tys. km; półwyspy stanowią 18,4% powierzchni Azji (największe: Jamał, Gydański, Tajmyr, Czukocki, Kamczatka, Koreański, Indochiński, Indyjski, Arabski, Azja Mniejsza), wyspy ok. 5% (gł. wyspy: Ziemia Pn., Nowosyberyjskie, Kuryle, Sachalin, Japońskie, Tajwan, Archipelag Malajski, Filipiny, Cejlon, Cypr); największa odległość od morza wynosi 2500 km. Ukształtowanie pionowe Azja jest po Antarktydzie najbardziej wyniesioną częścią świata — średnia wys. 950 m; wAzji znajduje się najwyższy szczyt Ziemi (Mount Everest, 8848m) inajgłębsza depresja (M. Martwe, pow. wody 405 mp.p.m.) oraz kryptodepresja (dno jez. Bajkał 1165 mp.p.m.); ok. 75% powierzchni Azji stanowią góry iwyżyny, ciągnące się od M.Egejskiego iM. Czarnego przez cały ląd Azji. Młode kenozoiczne systemy górskie typu alp. tworzą 2 łuki: centralnoazjat. ioceaniczny. Łuk centralnoazjat. rozciąga się od Azji Mniejszej (Góry Pontyjskie iTaurus), przez Kaukaz, Wyż. Irańską (góry Elburs iHindukusz na pn. oraz Zagros iSulejmańskie na pd.), Karakorum, Himalaje do G.Arakańskich iArchipelagu Malajskiego. Drugi łuk oddziela wyspowym łańcuchem górskim przybrzeżne morza od O.Spokojnego (góry Kamczatki, Kuryli, Japonii, Filipin iArchipelagu Malajskiego). Starsze paleozoiczne imezozoiczne systemy górskie występują wśrodk., pn. iwschodniej Azji (góry Tien-szan, Ałtaj, Sajany, Stanowe, Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Południowochińskie). Cechą charakterystyczną rzeźby Azji są rozległe, wysoko położone płaskowyże (wyż.: Anatolijska, Armeńska, Irańska, Pamir, Mongolska, Tybetańska) oraz zapadliskowe kotliny śródgórskie (Kaszgarska, Dżungarska, Cajdamska). Wpn.-zach. części Azji rozciągają się największe na Ziemi niziny (Zachodniosyberyjska iTurańska); wpozostałej części Azji niziny występują gł. wstrefie przybrzeżnej (Północnosyberyjska, Chińska) lub wprzedgórskich obniżeniach (Mezopotamska, Hindustańska).