Średniowiecze - nawiązania w literaturze późniejszych epok

36. Sredniowieczne nawiazania w literaturze pózniejszych epok. A. Wspólczesna poezja - np. Stanislaw Grochowiak. Poete tego charakteryzuje fascynacja epoka sredniowiecza, podejmowanie tematów takich, jak milosc i smierc, piekno i brzydota - typowych dla wieków srednich. Grochowiak przywoluje takze motyw "poety przekletego" który funkcjonuje w twórczosci Francoisa Villona, slynnego sredniowiecznego autora dziela pt. "Wielki testament". Za przyklad moga posluzyc wiersze Stanislawa Grochowiaka pt. "Chmura" i "Swiety Szymon Slupnik". W drugim z wymienionych utworów poeta rozwaza problem ascezy i umartwiania ciala. Równiez utwór Kazimiery Illakiewiczówny pt. "Opowiesci malzonki Swietego Aleksego" nawiazuje do sredniowiecznych zywotów swietych. Jest on polemika z postawa tytulowego bohatera legendy. B. Gatunki przejete ze sredniowiecza: 1. sonet - sonety pisali miedzy innymi: Mikolaj Sep-Szarzynski, Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanislaw Grochowiak. 2. kazanie - w epoce renesansu rozslawil Piotr Skarga, dzieki jego kazaniom gatunek ten stal sie narzedziem publicystyki religijnej i politycznej. 3. Kronika C. Filozofie: 1. Franciszkanizm - radosna filozofia wiary, gloszaca milosc do swiata, braterstwo wszelkich zyjacych istot, uwielbienie swiata i jego piekna, radosna wiare w Boga oraz ideal ubóstwa. Wystepowal przeciw okrucienstwu, nienawisci, zabijaniu i chciwosci. W swych utworach nawiazywali do niej miedzy innymi Jan Kochanowski (piesni, fraszki), Leopold Staff ("Sonet szalony", "O milosci wroga", "Przedspiew"). 2. Augustynizm - dramat czlowieka umieszczonego miedzy niebem a ziemia, a wiec w niebycie. Dramat czlowieka polega na ciaglym rozerwaniu pomiedzy pragnieniem zwyklego, ludzkiego szczescia na ziemi a tesknota za wiecznoscia i idealem nieba. Zycie pomiedzy trwoga a nadzieja staje sie koszmarem. Jest to zycie w swiecie dualistycznym - czyli jakby dwoistym, podwójnym, zlozonym z przeciwstawnych wartosci: dobro - zlo, niebo - pieklo, zbawienie - potepienie, dusza - cialo. Czlowiek musi wybierac pomiedzy tymi wartosciami, nie ma drogi posredniej. Echa tej filozofii obecne sa w dekadentyzmie mlodopolskim (u Tetmajera i Kasprowicza). D. Romantyzm: 1. Nawiazanie trescia do epoki sredniowiecza. Akcja wielu utworów toczy sie w tej epoce. ("Konrad Wallenrod", "Grazyna"). 2. Mit rycerza, który przejeli, uznali i propagowali romantycy pochodzi prosto z wieków srednich. To sredniowiecze uksztaltowalo ideal rycerza o nieskazitelnej reputacji, czlowieka honoru, do krwi ostatniej walczacego o sluszna sprawe, odwaznego i zdolnego do poswiecen. To ten wzorzec moralny odrodzil sie w dobie romantyzmu. Przeciez tragizm Wallenroda polega na tym, ze musi uzyc podstepu i tym samym niweczy swój honor. To sprzeniewierzenie sie Bogu (plama na honorze rycerza) jest grzechem Konrada z "Dziadów". Kordian nie moze zabic cara, bo taki czyn jest sprzeczny z etosem rycerskim, któremu wbrew sobie jest wierny. To honor, bardziej chyba niz milosc, pcha Jacka Soplice do zemsty na Stolniku. Typowym rycerzem jest hrabia Henryk jako wódz arystokratów. 3. Basniowosc i fantastyka sredniowiecznych legend uaktywnila wyobraznie romantyków. Smoki, jaszczury, uwiezione ksiezniczki, turnieje rycerskie wprost z literatury sredniowiecza przeszly do swiata utworów romantycznych. 4. Kult kobiety - damy rycerskiego serca. O nia i w jej imieniu toczono pojedynki. Tylko jej reka i jej serce mogly uszczesliwic rycerza, a odmowa byla jego tragedia. Dama byla nieskazitelna. Ten wlasnie mit stal sie zródlem nieszczesliwej milosci romantycznej i swoistego kultu kobiety - aniola, wyznawanego w romantycznej literaturze. 5. Kult Matki Boskiej. Sredniowiecze w swej uduchowionej, religijnej namietnosci skladalo hold matce Chrystusa, Najswietszej Marii Pannie. Romantyzm takze. Zauwazymy, ze wiele jest klótni z Bogiem, szermierki slownej, buntu - ale nigdy wobec Marii. Mickiewicz wyraznie i wprost zaznacza to w rozmowie w celi wieziennej ("Dziady" -czesc III). Kult Marii uratowal zycie Kaprala, nawet Konrad nie pozwala zlorzeczyc temu imieniu. Slowacki pisze piekny hymn "Bogarodzica". Krasinski - obronca wiary ojców - glówna i nieskazitelna "blogoslawiona" bohaterke obdarza imieniem Marii. 6. Kult dawnych, rycerskich bohaterów. Romantycy wywolywali duchy przeszlosci, aby znalezc wzorce postepowania dla swojego pokolenia. Roland, Zawisza, Jagiello... Najlepiej udowadnia to haslo zawarte w "Kordianie" Slowackiego: "Polska Winkelriedem narodów!". Winkelried - szwajcarski rycerz sredniowieczny, który podczas bitwy ogarnal wrogie wlócznie i wbil sobie w piers, by jego towarzysze mogli przejsc. "Winkelried ozyl" oznajmia Slowacki. To kolejny akcent sredniowieczny w romantyzmie.