Romantyczna i pozytywistyczna koncepcja patriotyzmu w "Nad Niemnem"

Odwołując się do powieści Orzeszkowej „Nad Niemnem” wyjaśnij, na czym polegała romantyczna i pozytywistyczna koncepcja patriotyzmu. Młode pokolenie końca lat 60, które ujrzało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, wystosowało protest wobec ideologii romantycznej, Młodzi byli już zniecierpliwienie irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją. Zachęceni racjonalną filozofia Zachodu, porażeni wizją ziemskiej nędzy, niesprawiedliwości społecznej, zaczęli głosić przyziemne, niezbyt „cudowne”, lecz praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka - wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę. Następnym ważnym zagadnieniem powieści jest kwestia tradycji romantycznej. Problematykę tę wprowadza do utworu drugi z zaznaczonych porządków czasu przeszłego – XIX wiek, który jest ukazany poprzez dwie retrospekcje – kampanię napoleońską i powstanie styczniowe. Dla mieszkańców dworu i zaścianka to przeszłość mniej odległa, funkcjonująca jeszcze żywo w pamięci, wzniosłą i niejednokrotnie bolesna. Paradoksalnie, mimo szaleństwa historii, była czasem zgody i pojednania Korczyńskich i Bohatyrowiczów. Razem wówczas walczyli, bo we wspólnej walce dostrzegli szanse odzyskania „ raju utraconego”, powrotu do świata Jana i Cecylii. Materialnym świadectwem dawnej walki i ideałów jest mogiła powstańcza – symbol solidarności i patriotyzmu. Spoczywa w niej 40 powstańców, wśród nich brat Benedykta Korczyńskiego, Andrzej, i ojciec Janka Bohatyrowicza, Jerzy. W nadniemeńskiej przestrzeni mogiła stanowi miejsce święte. Jest przedmiotem wzniosłego kultu ze strony okolicznych mieszkańców. Pamięć o bohaterskiej walce przodków określa stosunek potomnych do historii, do narodowych tradycji. Staje się, obok szacunku dla pracy, drugim ważnym kryterium oceny wartości człowieka. Bohaterowie „Nad Niemnem” według wyraźnego biało-czarnego schematu dzielą się na tych, którzy kultywują pamięć o powstańczej walce (Anzelm i Jan Bohatyrowicz, Andrzejowa Korczyńska), i tych, dla których mity przeszłości nie maja żadnego znaczenia ( Emilia, Kirło, Zygmunt, Różyc). Ci pierwsi budzą sympatię, są wyraźnie kreowani na wzory pozytywne. Kosmopolici i renegaci potrafiący odnaleźć się jedynie w wielkim świecie Paryża zostali poddani ostrej krytyce. To, według autorki, jednostki kompletnie bezwartościowe, puste duchowo, wyjałowione pod względem moralnym. Tak jednoznaczny układ kompozycji postaci, chociaż mało przekonujący i artystycznie niedoskonały, ma za zadanie odsłonić prawdę o istotnej roli, jaką odgrywa w życiu człowieka jego związek z przeszłością, dziejami przodków. Ludzie odcięci od korzeni, pozbawieni świadomości historycznej ulegają degeneracji i alienacji, nie chce i nie potrafią odnaleźć dla swojej egzystencji wyższej motywacji. Pielęgnowanie i uświęcanie tradycji daje natomiast oparcie, pozwala zachować niezachwianą postawę moralną i duchową. Ukazanie przez Orzeszkową postawy Polaków po klęsce powstania styczniowego są reprezentatywne nie tylko dla szlachty kresowej, ale dla całego społeczeństwa. Upadek powstania podzielił świat szlachty kresowej. W powieści powraca motyw dawnych czasów, kiedy to Korczyńscy przyjaźnili się z Bohatyrowiczami ( Andrzej i Jerzy), razem szli do powstania, wyznawali te same idee demokratyzmu. Postacią wręcz symboliczną jest Andrzej Korczyński, szerzący oświatę i pomagający ludowi. Jego brat – Benedykt – zdaje się zapominać o dawnych ideach, choć również brał udział w konspiracji. Podkreślone jest jednak, że waśnie z Bohatyrowiczami sprawiają mu ból, nie chce on również sprzedać lasu z mogiłą powstańców, której nie odwiedza, opiekują się nią Bohatyrowicze, są oni również ostoją religijności. Postawa Benedykta przypomina postawę pozytywistów, którzy zostali zmuszeni przez okoliczności historyczne do zapomnienia o swoim młodzieńczym idealizmie. Przypomina mu o nim syn - Witold, zarazem realista, wychowanek pozytywistów, zwolennik pracy organicznej, reformator, jak i idealista, marzyciel, demokrata, pragnący zmienić świat, podobny do ojca i zarazem odsłaniający jego błędy. Postać Benedykta jest heroiczna i tragiczna.