"Wesele" w teatrze

Wesele w teatrze Złożoność problemowa i nowatorska forma dramatu Wyspiańskiego zapewniły mu trwałe miejsce na polskich scenach. Zagadnienie odpowiedzialności za losy własnego narodu jest zawsze aktualne. Uniwersalna wymowa dzieła z pewnością jest jednym z ważniejszych argumentów przyświecających inscenizatorom przy wyborze tego utworu do realizacji teatralnej. Innym istotnym czynnikiem jest zapewne realistyczno-symboliczny kształt dramatu poruszającego ważne i trudne sprawy narodowe. Nie mniejsze znaczenie odgrywa tu też z pewnością fakt, że Wesele gromadzi na scenie różne postaci – daje możliwość sprawdzenia się aktorom o odmiennych warunkach i upodobaniach. Prapremiera utworu miała miejsce 16 marca 1901 r. w Teatrze Miejskim w Krakowie kierowanym przez Józefa Kotarbińskiego. We wspomnieniach ludzi teatru można odczytać, wśród jakich trudności Wesele przebijało się na scenę. Sam Kotarbmski przyjął tekst bez entuzjazmu, zaś aktorzy na próbie czytanej – wręcz niechętnie. Aktorka mająca zagrać rolę Panny Młodej zrezygnowała ze swojego udziału, dyrektor teatru odstąpił przeznaczoną mu rolę Wernyhory Stanisławowi Knake-Zawadzkiemu. Dopiero we wspomnieniach spisywanych po latach Kotarbmski zmienił pogląd na kontrowersyjny dramat Wyspiańskiego. W pierwszym spektaklu wystąpili znakomici aktorzy, m.in. Wanda Siemaszkowa w roli Panny Młodej (por. portret namalowany przez Stanisława Wyspiańskiego), Kazimierz Kamiński jako Stańczyk, Aleksander Zelwerowicz – Kasper. Po premierze nastąpiła nieoczekiwana, owacyjna reakcja publiczności. Nie zapomnę nigdy tego wieczoru... – pisał po kilku latach Józef Kotarbiński – Czuliśmy, że stała się na scenie rzecz niezwykła, wypadek w dziejach teatru polskiego wyjątkowy. Scena pokazała narodowi jakąś głębię jego duszy zbiorowej.17 Krakowski spektakl reżyserował Adolf Walewski, któremu pomagał autor dzieła a zarazem projektant dekoracji. Już od pierwszego spektaklu przyjmowano Wesele jako dramat narodowy. 24 maja 1901 r. odbyła się premiera we Lwowie w reżyserii Ludwika Solskiego. Utwór długo utrzymywał się na afiszu – w sezonach 1900-1902 zagrano go 35 razy.18 Trzeba pamiętać, że względy cenzuralne nie dopuszczały śmiałego w swojej wymowie utworu na sceny innych zaborów. Tylko cieszące się względnie dużą swobodą teatry Galicji mogły wystawiać dzieło Wyspiańskiego zaraz po jego powstaniu. W Warszawie Wesele pojawiło się dopiero w 1906 r. (po przemianach politycznych zapoczątkowanych rok wcześniej), w reż. Józefa Kotarbińskiego. Informacje na temat scenicznych dziejów tego utworu i osób z nim związanych zawiera opracowanie o charakterze encyklopedycznym Wokół „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.19 Wesele weszło na stale do kanonu dramaturgii polskiej chętnie podejmowanej przez teatr, ciągle stanowi nowe wyzwanie dla inscenizatorów i ciekawą propozycję dla publiczności.