Geologia Azji

Budowa geologiczna Azja ma b.zróżnicowaną budowę geol.; najstarszymi częściami Azji są platformy prekambryjskie: wschodniosyberyjska ztarczą ałdańską itarczą anabarską, północnochińsko-koreań. ztarczą szantuńsko-koreań., środk. ipołudniowochiń., dekańska, ztarczą otej samej nazwie. Podłoże tych platform jest zbud. zprekambryjskich skał metamorficznych imagmowych (głębinowych iwylewnych); podłoże to jest przykryte pokrywą osadów paleozoiczno-mezozoicznych (a miejscami ikenozoicznych), spod których wyłania się ono tylko wobrębie tarcz. Wpokrywie osadowej występują miejscami skały wulk., odużej miąższości (niecka tunguska, trapy dekańskie). Inne prekambryjskie masywy: indochiń., tybet., tanguski, masywy Anatolii iśrodk. Iranu występują wmłodszych łańcuchach górskich. Platformę prekambryjską wsch. Syberii obrzeżają łańcuchy górskie powstałe wmłodszych orogenezach; są to łańcuchy Kazachstanu, Tien-szanu, Kunlunu, Ałtaju, Sajanów, G.Stanowych, Dżugdżuru, Wielkiego iMałego Chinganu, G.Jabłonowych, Qilian Shan iHuaiyang Shan; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku, sfałdowanych worogenezach wpóźnym proterozoiku ipaleozoiku (orogenezy kaledońska ihercyńska). Na zach. od prekambryjskiej platformy wschodniosyberyjskiej rozpościerają się platformy paleozoiczne — zachodniosyberyjska iturańska. Podłożem tych platform są zdenudowane łańcuchy kaledonidów ihercynidów, które na zach. wynurzają się spod pokrywy osadowej jako hercyński łańcuch Uralu, Nowej Ziemi iTajmyru; są one zbud. zmetamorficznych, magmowych iosadowych skał prekambru ipaleozoiku. Na pn.-wsch. ina południu Azji wznoszą się łańcuchy górskie, powstałe werze mezozoicznej, sfałdowane wkońcu triasu lub wjurze (kimerydy). Są to m.in. góry: Czerskiego, Wierchojańskie, Czukockie, Sichote Aliń, pd. Tybetu, Płw. Indochińskiego. Najmłodszą częścią Azji są łańcuchy alpidów występujące w2 strefach: alp.-himalajskiej ipacyficznej. Wstrefie alp.-himalajskiej rozróżnia się 2 pasma rozdzielone starymi masywami Anatolii iśrodk. Iranu; są one zbud. gł. ze skał paleozoiku imezozoiku. Do pasma pn. należą góry: Pontyjskie, Kaukaz, Kopet-dag, Hindukusz, Pamir, Karakorum; do pasma pd. — góry: Taurus, Zagros, Sulejmańskie oraz Omanu iBeludżystanu. Oba pasma łączą się wPendżabie we wspólny łańcuch himalajsko-birmański. Półwyspy — Arabski, stanowiący część platformy afryk., iIndyjski — wchodziły wskład lądu Gondwana, od którego zostały odłączone wciągu kredy itrzeciorzędu iprzyłączone do Azji. Pacyficzny system azjat. alpidów (wyspy: Sachalin, Kuryle, Japońskie, Filipińskie, Tajwan, Archipelag Malajski) jest zbud. ze skał paleozoiczno-kenozoicznych. Ruchy górotwórcze trwają tu do dziś (trzęsienia ziemi idziałalność wulk.). Wzdłuż pacyficznych alpidów ciągną się rowy oceaniczne: Aleucki, Kurylsko-Kamczacki, Japoński, Bonin, Mariański, Filipiński, Jawajski; łuki wysp iprzybrzeżne morza azjat. znajdują się wobrębie czynnej strefy subdukcji, na granicy płyt litosferycznych pacyficznej iazjatyckiej. Ważniejsze bogactwa naturalne Azji: węgiel kam., ropa naft., gaz ziemny, rudy: żelaza, manganu, chromu, miedzi, ołowiu, cynku, rtęci, wolframu, niklu, cyny, antymonu oraz srebro, złoto, diamenty, boksyty, fosforyty, sól kam. isiarka.