Charakterystyka społeczeństwa polskiego w romantyźmie i renesansie

W romantyzmie i renesansie podobnie jak w pozostałych epokach literackich pisarze bardzo często podejmowali się oceny społeczeństwa w którym przyszło im żyć. Zwracali uwagę na problemy z jakimi borykali się ludzie, wytykali błędy w rządzeniu i podsuwali własne pomysły. W ten sposób nieśli swoją pomoc dla narodu, choć nie zawsze osiągali zamierzony cel. Pisarze wytykali społeczeństwu wszystkie wady i ułomności, bardzo często poruszali tematy delikatne lub wręcz zakazane (cenzura). W tej pracy postaram się przedstawić obraz polskiego społeczeństwa w oczach twórców renesansu i romantyzmu. Epoka renesansu to okres kiedy Polska jest państwem zjednoczonym i silnym gospodarczo. Wysoki poziom osiąga szkolnictwo, zarówno średnie, jak i wyższe. Reformacja i religijne spory nie prowadzą w Polsce do wojen religijnych. Jednak pomimo tych osiągnięć Mikołaj Rej w swym utworze pt. „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” nie przedstawił społeczeństwa polskiego w pozytywnym świetle. W utworze tym, będącym wierszowanym dialogiem o charakterze politycznym poznajemy trzy osoby (Pana, Wójta, Plebana), które wyobrażają pewne grupy społeczne. Pan to symbol szlachty, która walczy o ograniczenie przewagi magnaterii, króla i duchowieństwa (Pleban). W zamian ta grupa społeczna żąda większych przywilejów dla siebie. Pan atakuje duchowieństwo, zarzucając mu niedbałość w wykonywaniu obowiązków kościelnych. Krytykowane jest również życie prowadzone przez księży. Nie żyją oni zgodnie z zasadami wiary, jaką sami głoszą. Od swych wiernych wymagają posłuszeństwa, a sami oddają się wielu wykroczeniom. Słabe wykształcenie uniemożliwia im prawdziwe nauczanie, a poprzez stawianie korzyści materialnych na pierwszym miejscu zaniedbują swoich wiernych. Odpowiadając na zarzuty Pana Pleban wytyka szlachcie życie ponad stan, skłonności do przepychu, pijaństwo i obżarstwo oraz zanik obyczajów. Zwraca również uwagę na nieudolność sejmu, którego posłowie nie potrafią uchwalić żadnej ustawy oraz na błędy w rządzeniu państwem. Duchowieństwo wytyka szlachcie brak patriotyzmu, przekupstwo i przedkładanie własnych spraw ponad dobro państwa. Trzecią grupą społeczną, którą wyobraża Wójt jest chłopstwo – warstwa najuboższa i najbardziej uciskana. Biedni chłopi, którzy nie mają żadnych praw, są zmuszeni do wypełniania obowiązków, które przekraczają ich możliwości. Mikołaj Rej przedstawił w swym utworze społeczeństwo polskie, w którym wszyscy obwiniają i krytykują innych, nie starając się jednak zmienić istniejącego stanu rzeczy. Autor ukazał wszystkie negatywne strony życia społecznego Polski i skrytykował błędy w rządzeniu oraz dominację duchowieństwa w życiu narodu. Innym pisarzem, który przedstawił obraz polskiego społeczeństwa był Jan Kochanowski. Swoją opinię na temat narodu wyraził on w utworze pt. „Odprawa posłów greckich”. Dramat Kochanowskiego mówi o odpowiedzialności obywateli za losy swej ojczyzny. Odnaleźć można również zarzuty, jakie poeta postawił Polakom. Piętnuje on brak praworządności oraz panujące przekupstwo i niesprawiedliwość. Krytykuje braki w przygotowaniu do obrony ojczyzny oraz nieodpowiedzialną młodzież, prowadzącą próżny i leniwy tryb życia. Kochanowski wytyka rządzącym, iż nad dobro państwa przedkładają własne sprawy. W utworze można odnaleźć kodeks moralnych zasad obowiązujących rządzących. Poeta udziela przestrogi przed konsekwencjami nierozsądnych rządów, które mogą doprowadzić do upadku państwa. Piotr Skarga w swym najbardziej znanym dziele pt. „Kazania sejmowe” również wyraził swą opinię na temat Polaków. Utwór ten zawiera oskarżenia oraz krytykę wad obywateli, a także postuluje program przebudowy państwa polskiego. Głównych przyczyn problemów Polaków autor upatruje w braku patriotyzmu, wewnętrznej niezgodzie, osłabieniu władzy królewskiej, upadku moralności i obyczajów. W epoce renesansu pisarze dopatrywali się wielu wad społeczeństwa polskiego. Czy podobnie było w romantyzmie??? Romantyzm polski powstawał w czasach narodowej niewoli, carskich represji, zrywów niepodległościowych i związanej z Napoleonem nadzieja na odzyskanie niepodległości. Twórcy tego okresu wykreowali poetę na narodowego wieszcza, duchowego przywódcę Polaków. Jak zatem w tak trudnych dla państwa warunkach przedstawiane było społeczeństwo??? W III części „Dziadów” Adam Mickiewicz w dużej mierze skupił się na ocenie polskiego społeczeństwa. Autor ma świadomość, że społeczeństwo polskie nie jest jednolite. Obok prawdziwych patriotów i niewinnie cierpiących ofiar, odnaleźć w nim można zdrajców ojczyzny. W utworze wyraźnie widać ten podział społeczeństwa, kiedy poeta przedstawia patriotów, rozmawiających o prześladowaniach narodu polskiego oraz zdrajców, którzy dyskutują o balach i przyjemnościach. Mickiewicz, który był świadomy tragicznego podziału narodu polskiego, zwrócił uwagę na tkwiące w nim siły, które świadczą o żywym patriotyzmie, zdolnym doprowadzić Polskę do wolności. Inny obraz społeczeństwa Adam Mickiewicz przedstawił w utworze pt. „Pan Tadeusz”. W tym dziele autor skupił się na ukazaniu pełnego obrazu szlachty polskiej, zarówno zamożnej, jak i zubożałej. Życie tej grupy społecznej jest podporządkowane etykiecie, określającej sposoby zachowania i relacje między ludzkie. Nadrzędną wartością jest patriotyzm przejawiający się przede wszystkim w przywiązaniu do tradycji i polskości oraz odrzuceniu wzorów cudzoziemskich. Mickiewicz doszukał się również wad szlachty i przedstawił je na równi z zaletami. Zarzucił opisywanej warstwie społecznej kłótliwość, skłonność do procesowania się oraz brawurę. Innym pisarzem romantycznym, który zainteresował się polskim społeczeństwem był Zygmunt Krasiński, a Swój osąd Polaków wyraził w utworze pt. „Nie-Boska Komedia”. Autor W tym dziele skonfrontował ze sobą dwa ugrupowania: arystokrację i lud. Arystokracja to ludzie, których władza opiera się na wysokim urodzeniu oraz pieniądzach. Są oni słabi, tchórzliwi i bierni. Krasiński potępia arystokrację za brak patriotyzmu, prywatę oraz pychę. Druga część społeczeństwa to nędzarze i biedacy. Zostali oni skrytykowani za to, że pałali żądzą zemsty. Autor twierdzi, że ludzie, którzy dążą do zdobycia władzy mogą tylko zastąpić poprzedników i popełniać te same błędy. Łatwo można zauważyć, że niezależnie od sytuacji politycznej państwa można doszukać się w społeczeństwie wad i uchybień. Niezależnie od tego kto sprawuje władzę zawsze można znaleźć ludzi, którzy będą mieli inne poglądy, niezgodne z założeniami ludzi rządzących. Dlatego właśnie w każdej epoce literackiej można doszukać się obrazu społeczeństwa, któremu pisarze wytykają różne ułomności.