Analiza "Sekretarze" Czesława Miłosza

Sekretarze (z tomu Hymn o Perle 1982) Rzadko w poezji Miłosza pojawia się podmiot zbiorowy. Zasadni¬cza mydl wiersza wynika właśnie ze swoistego poczucia wspólnoty, łączności losów i działań, którą to łączność – chociaż jest ona bardzo enigmatyczna – podmiot wiersza odczuwa niezwykle wyraziście. Warto zwrócić uwagę na tytuł – zapewne autor zdawał sobie sprawę, iż słowo „sekretarz” we współczesnej polszczyźnie funkcjonowało przez lata w znaczeniu zupełnie odmiennym od podstawowego. Uży¬cie więc tego terminu w odniesieniu do siebie samego – oraz podkreślenie właściwego sensu wyrazu stanowiącego tytuł; Sługa ja tył¬ku jestem... – można odczytać jako jeden z licznych przykładów oczyszczania języka z konotacji przypadkowych i przywracania słowom ich rzeczywistych znaczeń. W pewnym stopniu mamy tu do czynienia z powtórzeniem tezy za¬wartej w wierszu Ars poetica?: ...po ziemi chodzimy, / Niewiele rozu¬miejąc, i dalej : A jaka złoży się całość / Nie nam dochodzić, bo nikt z nas jej nie odczyta. Po raz kolejny poezja okazuje być rodzajem niemożliwego do odczytania kodu, poeta zaś jest – nie tłumaczem nawet, lecz jedynie „sekretarzem”, tym, który słyszy i zapisuje słowo. Tym razem jednak Miłosz nieco inaczej określa pozycję poety ¬jest on sługą rzeczy, a zatem języka – poeta podlega nie tylko temu, który dyktuje, ale i temu, co jest dyktowane! Artysta jest podporząd¬kowany tworzywu, jego rola została zatem jeszcze mocniej zreduko¬wana i tę podrzędność Miłosz wyraźnie akcentuje. Kolejna innowacja to zamiana „ ja” na „my”, wynikająca z utożsa¬mienia się podmiotu z pewną wyraźnie określoną grupą. Poeta nie jest indywidualnością, nie jest też – jak w kanonie romantycznym – repre¬zentantem jakiejkolwiek nacji, pokolenia czy idei. Współtworzy –wprawdzie doić elitarną i ograniczoną do niewielkiej liczby reprezen¬tantów („mnie i kilku innym”) grupę „zawodową”. Artysta zostaje więc zredukowany do roli fragmentu większej całości – elementu w boskiej machinie świata. Owo pomniejszenie złagodzone zostaje dzięki poczuciu wspólnoty. Wydaje się, że owa wspólność losów i poczynań stanowi dla poety źródło pocieszenia – lżej jest mu znosić los opętanego przez „dajmoniona”, a może łatwiej potrafi się pogo¬dzić z niemożnością zrozumienia sensu własnego życia i własnych dokonań. A może łatwiej uwierzyć, że w końcu „złoży się” jakaś „ca¬łość” i mozół pracy nie pójdzie na marne? Wiara w porządek boski świata, w którym każdy ma zadanie do spełnienia – pokora, ale i uspokojenie.