Postawy wobec przemian w "Zmierzchu"

4) Różne postawy wobec przemian. a) poglądy feudalne, Jest to spojrzenie Dominika Cedzyny, kiedy syn zarzuca mu, że okradł robotników jest zaskoczony i rozżalony. Uważa, że nikomu niczego nie ukradł. Powtarza, że mógłby zdechnąć z głodu, a nie ruszyłby tego co do kogoś należy. Uważa, że nie mógł niczego zabrać robotnikom, bo nic nie mieli. Rozumuje jak typowy właściciel, który zawsze żył z pracy chłopa i uważa, że może to robić dalej. Podkreśla, że Bijakowski zezwolił mu na korzystanie z zarobków robotników, więc czuje się w porządku. b) poglądy kapitalistyczne, Jest to stanowisko Teodora Bijakowskiego. Uważa, że liczy się tylko zysk. Nie ma żadnych sentymentów. Do Cedzyny mówi „produkuj pan taniej, a co na tym osiągniesz to twoje”. c) spojrzenie socjalisty, Poglądy takie głosi Piotr Cedzyna. Kształcił się w Szwajcarii, gdzie zetknął się z socjalizmem i cytuje marksistowską teorię wartości dodatkowej. Czyli chodzi o zysk, który wypracowywuje robotnik, a przywłaszcza sobie właściciel. Z tego punktu widzenia Dominik zabierał robotnikom to co im się należało, więc Piotr postanowił zwrócić dług.