Żydzi w literaturze polskiej

Temat Żydowski w literaturze polskiej. A. Mickiewicz - „Pan Tadeusz” Jankiel; Z. Krasiński - „Nieboska komedia” przechrzty władza; B. Prus - „Lalka” Szlaungbaum (ojciec i syn), Szuman: agresywność gospodarcza, antysemityzm, niemożność asymilacji; M. Konopnicka - „Mendel Gdański” próba asymilacji, pogrom; S. Wyspiański - „Wesele” H. Singer i Rachela (Pepa) wizerunek lichwiarza; S. Reymont - „Chłopi” Jankiel: nieuczciwe interesy; M. Dąbrowska - „Noce i dnie” Szynszel: handel starzyzną, szpiegostwo; Z. Nałkowska - „Medaliony”; T. Borowski - „Pożegnanie z Marią”; H. Krall - „Zdążyć przed Panem Bogiem”; W. Szymborska - „Obóz głodowy pod Jasłem” motyw karuzeli (obojętność społeczeństwa polskiego wobec tragedii Żydów) „Campo di Fiori”, „Rozmowy z katem”, „Początek”, „Zdążyć przed Panem Bogiem”, „Pamiętnik z powstania warszawskiego”. Filmy: „Korczak” Wajdy, „Lista Schindlera” Spilberga, „Europa, Europa” Agnieszki Holand. W naszej tradycji Żyd odbierany jest jako nie-Polak, ktoś spoza wspólnoty, obcy, inny, a nawet wrogi. Oceny te powtarzały się w różnych epokach. Stale funkcjonował wizerunek opozycji Żyda i prawdziwego Polaka, czyli katolika. W powieści Szczypiorskiego pokazani są Żydzi zasymilowani. To głównie inteligenci, nie są to ortodoksyjni Żydzi z Nalewek. Inteligenci żydowscy do 1939 nie odczuwali swej inności. Z Polakami dzieliła ich tylko różnica wyznania. Za trumną dr. Seidenmana szedł rabin i ksiądz oraz liczny tłum Polaków i Żydów. Wśród samych Żydów można wskazać różne postawy. Faszyzm podzielił społeczność w Polsce na semitów i aryjczyków. Niemcy znaleźli sojuszników wśród Polaków. Wielu spośród Żydów musiało na nowo określić swą tożsamość: • wyrzeczenie się żydostwa dla przetrwania (Irma jako Gostomska); • zdrada własnego narodu (Bronek Blutman); • wykorzenienie (Artur jako W. Gruszka); • zgoda na przyjęcie żydowskiego losu - z jednej strony akceptacja nieludzkiej śmierci (mecenas Fichtelbaum), a z drugiej strony postawa buntu, dochodzenie prawa do ludzkiej śmierci (Henio); Irma przeżyła wojnę dzięki Niemcowi, wojna nie osłabiła jej poczucia wspólnoty z Polakami, przeciwnie: Gostomska aktywnie włączyła się w odbudowę kraju, ponad 20 lat pracowała dla polskiej oświaty. Marzec 1968 niszczy jej los, a przede wszystkim złudzenie o swoim miejscu w świecie. Uświadomiła sobie wtedy, że musi podzielić los wszystkich Żydów w diasporze. Dotarło do jej świadomości, że nigdy nie była akceptowana w powojennej rzeczywistości: ani przez władzę, ani przez społeczeństwo. Podobnie jak wszyscy Żydzi pozostała bez ojczyzny, domu, oparcia. Irma to ofiara polskiego antysemityzmu. Dotknął on tych, którzy Polsce zaufali. Władek, czyli Artur Hirszfeld jako 7-letni chłopiec z trudem przystaje na rezygnację z nazwiska i żydowstwa. W efekcie staje się życiowym konformistą. Jako Władek jest „polonusem jak się patrzy” z kompleksem antysemickim i antyniemieckim. Nawet siostra Weronika jest przerażona doskonałością swego dzieła, dlatego po 1968 zabrania mu do siebie przychodzić. Miriam Joasia emigruje do Izraela w 1956, kiedy odezwie się jej żydostwo, ale i tam czuje się obco, uniesienie trwa krótko, uświadamia sobie bezsens walki, gdyż nic nie wymaże stuleci historii. Ocalenie podczas wojny było równoznaczne z wyrzeczeniem się religii i narodowości rodziców, z przyjęciem nowych imion i katolicyzmu. Szczypiorski wykazywał na przykładzie Władka i Miriam, że ludzie tacy pozbawieni tożsamości byli straceni i dla Polski i dla judaizmu. Fichtelbaum. Mecenas postąpił w sposób charakterystyczny. Dał dzieciom szansę na przetrwanie, sam natomiast godnie przyjął przeznaczenie. Ten zasymilowany inteligent postanowił umrzeć jak ortodoksyjny Żyd, czyli włączyć się do wspólnoty przodków. Henio. Początkowo przechodził na aryjską stronę, za murem zostawali ojciec i siostra. Nie mógł znieść losu tropionego zwierzęcia, choć spotkał się z życzliwością (pomoc Pawła i przypadkowego chłopa). Punktem przełomowym była inicjacja seksualna. Stał się mężczyzną, nie chciał już kryć się i uciekać. Wrócił do getta, wstąpił do ŻOBu, by zginąć z bronią w ręku, uciec od poniżenia i bezimiennej śmierci. Postawy Polaków wobec Żydów. 1. Filosemityzm - z gr. fileo = lubię; przyjaźń dla Żydów, sprzyjanie Żydom (prof. Winiar). 2. Antysemityzm katolicki (miłosierny); choć Żydzi są obcy, to trzeba pomóc cierpiącym (siostra Weronika). 3. Agresywny totalitarny antysemityzm rodem z faszyzmu, a przyswojony przez komunizm; zjawisko masowe, ale anonimowe (karuzela, reakcja klienta w cukierni na widok Henia, polecenie władz, by wyrzucić Irmę) Profesor Winiar stoi na przystanku tramwajowym na placu Krasińskich, gdzie znajduje się mur getta. Ten widok upokarza profesora. Opuścił mieszkanie na terenie getta, ale został w pobliżu, cierpiąc z powodu tryumfu zła. Miał nadzieję, że Bóg i Polska notują te zbrodnie i w dniu sądu ogłoszą wysoki. Polska w trybie doraźnym, Bóg w zaświatach. Za murem getta strzały. Profesor już do nich przywykł, ale nagle zdumiał się, bo usłyszał katarynkę. Niemal pod murem getta stała karuzela. Wszystko kręciło się wśród śmiechów, pisków i chichotów. Jednocześnie salwy z broni maszynowej. Profesor porażony tym, co się dzieje padł martwy ze słowami: „Oj Polacy, oj Polsko”. W dniu pogrzebu profesora, karuzela kręciła się nadal, choć wciąż było słychać strzały i huczały płomienie, tylko jęki ustały. Ktoś stojący na przystanku na miejscu profesora powiedział pogodnie: „Żydki się smażą, aż skwiercz”. Żaden grom z nieba go nie poraził. Siostra Weronika. Pochodziła ze wsi, gdy miała 7 lat, doznała widzenia. Pan Jezus nakazał jej nawracać murzynów. Została katechetką. Podczas wojny za ważniejsze uznała niesienie pomocy cierpiącym. Do Żydów odnosiła się niechętnie, ale gdy zaczęły przybywać żydowskie dzieci, zdobywała dla nich dokumenty, uczyła nowych nazwisk i pacierzy. Jednym z wychowanków był Artur Hirszfeld, później Władysław Gruszecki. Do końca odwiedzał siostrę Weronikę. W 1968 stwierdził, że musimy być narodem jednej krwi, na co siostra rzekła, by więcej do niej nie przychodził. Zmieszał się, zaczął mówić o uzdrowieniu rolnictwa, na co usłyszał od siostry chłopki, że to nie jest zajęcie dla starozakonnych. Przeprosiła go, płakali oboje - przez kwadrans wrócili do własnej skóry.