Życie w twórczości pisarzy renesansu

Temat: Kształt godnego i szczęśliwego życia w twórczości pisarzy renesansu. Filozofia rozumiana jako całokształt poglądów na życie pasjonowała człowieka od zarania dziejów. Nie tylko zmieniała się wraz z upływem czasu, ale także stawała się wyróżnikiem epok w dziejach ludzkości. Kiedy słyszymy słowo "renesans" lub "średniowiecze", na myśl nasuwają się nam przede wszystkim prądy filozoficzne tych epok. Wiemy o nich dzięki twórczości dawnych pisarzy, ponieważ to właśnie oni poświęcali się często rozważaniom nad sensem i wartościami życia ludzkiego. Przyjrzyjmy się bliżej, co w swoich utworach pisali na ten temat przedstawiciele polskiego renesansu. Charakterystycznymi elementami odrodzenia były humanizm i zafascynowanie kulturą antyczną. Autorzy renesansowi zaczerpnęli model szczęśliwego życia z dzieł starożytnych. Za dobry przykład może tutaj posłużyć filozofia horacjanizmu, pojawiająca się w utworach Jana Kochanowskiego. Horacjanizm był prądem filozoficznym stworzonym przez rzymskiego poetę Horacego, łączącym w sobie założenia dwóch kierunków filozofii antycznej - epikureizmu i stoicyzmu. Epikureizm jako drogę do szczęścia wskazywał rozsądne, spokojne, sprawiedliwe życie, którego celem było czerpanie przyjemności z różnych doczesnych uciech - dobrego jadła i napoju, czy przebywania w otoczeniu pięknej przyrody. Ideą przewodnią stoicyzmu była natomiast absolutna obojętność zarówno na przyjemności, jak i na nieszczęścia, surowa cnota, wyzbycie się wszelkich namiętności, życie zgodnie z naturą i rozumem. Jak wyglądała synteza obu tych, sprzecznych wydawałoby się, zaleceń w twórczości Jana Kochanowskiego? Za odpowiedź na to pytanie niech posłuży nam "Pieśń IX" z "Ksiąg pierwszych". W pierwszej strofie poeta zachęca czytelnika w myśl filozofii epikurejskiej do korzystania z prostych przyjemności. Stoicyzm nakazuje jednak umiar, ponieważ człowiek nie jest w stanie przewidzieć biegu przyszłych wydarzeń. Dlatego też nie powinien przyzwyczajać się zanadto do posiadanych dóbr, które może w każdej chwili zrządzeniem losu utracić. Wyroki opatrzności są niewzruszone, a walka z przeciwnościami losu skazana jest na niepowodzenie. Warunkiem szczęśliwego życia jest zatem odnalezienie granicy pomiędzy korzystaniem z dóbr materialnych a szkodliwym uzależnieniem od zbytków. W "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" Jan Kochanowski przedstawia miejsce, w którym człowiek może osiągnąć szczęście. Tym miejscem jest po prostu wieś, ukazana przez poetę jako spokojna kraina, gdzie ludzie żyją przyjemnie i beztrosko. Przyroda sprzyja człowiekowi w jego pracy, obdarowując go swoimi bogactwami. Krowy pasą się na łące w zasadzie bez nadzoru pasterza, umilającego sobie czas grą na fujarce, a zboże rośnie w polu i aż prosi się, aby je skosić. Wieś, odizolowana od reszty świata, jest samowystarczalna. Tworzy idealną podstawę szczęśliwego życia w zgodzie z naturą i światem. Podobnie do Kochanowskiego ukazuje wieś także Mikołaj Rej. W "Żywocie człowieka poczciwego" przedstawia gospodarstwo ziemskie jako źródło całorocznej satysfakcji i radości z plonów własnej pracy szlachcica. Aby życie człowieka było szczęśliwe, nie wystarczy jednak tylko zaspokajanie własnych potrzeb. Jednostki funkcjonują w społeczeństwie i dlatego obciążone są pewnymi obowiązkami. Wypełnianie tych obowiązków - powinności wobec narodu i ojczyzny - stanowi, według twórców renesansowych, warunek godnego życia. Niezbędnymi składnikami cnoty, czyli ziemskiego szczęścia, był dla ludzi renesansu patriotyzm i poczucie obywatelskiego obowiązku. "Pieśń o spustoszeniu Podola" Kochanowskiego zawiera wskazówki dla Polaków, jak bronić powinni kraju przed najazdami nieprzyjaciela. Autor pragnie obudzić w czytelniku zapał do czynnej walki przeciwko wrogom Polski. Troska o dobro ojczyzny stawiana jest ponad osobistym majątkiem i wygodą. W "Pieśni o cnocie" Kochanowski zawarł refleksję, że to właśnie oddanie służbie krajowi jest najwyższą wartością, której nie jest w stanie odebrać jej posiadaczowi ani los, ani inny człowiek. "Pieśń o dobrej sławie" zawiera z kolei pouczenie, że w życiu należy kierować się darem Boga, jakim jest rozum. Nie należy dążyć do czerpania radości tylko z dóbr materialnych. Ważniejsze od nich jest dobre imię, które przetrwa właściciela po jego godnie przebytym życiu. Drogą do cnoty albo tytułowej "dobrej sławy" jest korzystanie z przyrodzonych talentów ku wsparciu ojczyzny. Współczesny Kochanowskiemu ksiądz Piotr Skarga w swoich "Kazaniach sejmowych" także nakreśla podobny wzorzec godnego życia. Przestrzega Polaków przed głupotą, niedbałością i złością, przywarami szkodzącymi ojczyźnie. Skarga dobitnie potępia również pychę i chciwość szlachty, przedkładającej swe osobiste interesy ponad dobro całego narodu. Ojczyznę Skarga porównuje do matki troszczącej się o swoje dzieci - obywateli. Taka metafora ma obudzić w słuchaczach kazania sumienie, skłonić ich do refleksji i poprawy. Korzystając z charakterystycznego dla kazania moralizatorskiego stylu, ksiądz Piotr Skarga w gruncie rzeczy przekazuje jego odbiorcom te same wartości, o których pisze Jan Kochanowski. Dowodzi to zmian, jakie zaszły pod wpływem odrodzenia w naukach Kościoła - odejścia od średniowiecznej ascezy i teocentryzmu. Podsumowując, można z całą pewnością stwierdzić, że renesans przywrócił człowiekowi wiarę w możliwość spędzenia szczęśliwego życia na ziemi. Życie stawało się godne dzięki patriotyzmowi i społecznej świadomości - wartościom, które są w moich oczach daleko potrzebniejsze od surowej wstrzemięźliwości oraz oddania modlitwom, zalecanych przez średniowiecze.