Zwolennicy reform "Powrotu posła"

Zwolennicy reform Podkomorzy został przedstawiony jako godny naśladowania wzór cnót obywatelskich i rodzinnych. Nie poprzestaje na głoszeniu prore¬formatorskich poglądów, ale stara się wprowadzać je w życie na ile jest to możliwe. Przede wszystkim zadbał o odpowiednie wychowanie synów (por. koniec pierwszego aktu), z których żaden nie próżnuje. Nie chodzi tu zresztą wyłącznie o powszechnie uznane wartości, jakie im wpajał, jak uczciwość, prawdomówność itp., ale o ukształtowanie ich jako wrażliwych na potrzeby ojczyzny, pracujących dla jej dobra obywateli. Doskonałym przykładem efektów takiego wychowania jest zaszczytna funkcja, jaką pełni na arenie poli¬tycznej kraju Walery. Podkomorzy jest urzędnikiem ziemskim, człowiekiem cieszącym się powszechnym szacunkiem (rozsądza spory graniczne). Przejawia stałe zainteresowanie sprawami narodu, myśli w kategoriach ogól¬nospołecznych, nie osobistych. Rozumie, że feudalne uzależnienie poddanych to znak czasów minionych, swojej służbie nadaje wol¬ność. Z taktem i cierpliwością znosi głupie wywody Starosty, stara się zachęcić go do refleksji nad sytuacją kraju, przytacza wiele argumen¬tów na poparcie własnych opinii. Postępowe poglądy wygłasza także Walery. Jego charakterystyka i postawa wobec aktualnych spraw kraju jest konsekwencją wychowa¬nia w rodzinie dbającej o kształtowanie uczuć patriotycznych. Walery jest młodzieńcem statecznym, opanowanym, uczciwym, stałym w uczuciach. Zdobywanie dóbr materialnych nie jest jego życiową namiętnością, ani kryterium, według którego szukałby żony. Czytelnika wzrusza jego synowskie przywiązanie do rodziców ujaw¬niające się zwłaszcza w czułej scenie powitania po powrocie do domu i poprzez wyrażenie wdzięczności ojcu za wychowanie go na prawego obywatela. Troska o sprawy narodowe jest stałym elementem wypowiedzi całej rodziny Podkomorzego. Walery realizuje ją na szerokim i znaczącym polu działalności politycznej. Jako poseł reprezentuje obóz reform, rozumie ich konieczność, ma dobrą orientację w sytuacji wewnętrznej kraju i międzynarodowej, ogólnoeuropejskiej. Wy¬niesiona z domu odpowiedzialność za losy ojczyzny sprawia, że – jak Podkomorzy – nie patrzy na własne, osobiste interesy, ale rozumie potrzebę rezygnacji z niektórych swobód. Oficjalnie popiera dążenia do zniesienia liberum veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów. Wyraża radość, że społeczne i polityczne interesy ojczyzny są w cen¬trum zainteresowania sejmu. Ma nadzieję, że obrady posłów i jego w nich udział przyniosą owoce w postaci trwałych zmian, które podniosą rangę Polski na arenie politycznej Europy. Walery jest osobą wrażliwą, uczuciową. Nie ukrywa swojego sza¬cunku i miłości do rodziców, ani sympatii i uwielbienia dla Teresy. Potępia wstecznictwo reprezentantów przeciwnego obozu. Styl Szarmanckiego, jego próżność, brak zainteresowania sprawami naro-du rażą Walerego i bulwersują. Podkomorzyna zgadza się w pełni z poglądami męża i syna. Warunki powodzenia reform ogólnokrajowych ocenia w kontekście mentalności społeczeństwa. Uważa, że wychowanie młodzieży w du¬chu miłości ojczyzny jest podstawą sukcesu kraju. Przede wszystkim ma na uwadze wpajanie młodzieży takiej hierarchii wartości, która preferowałaby elementy tradycyjnie polskie (dbałość o życie rodzinne, praca na rzecz dobra ogólnego), odrzucenie obcych mód i przyzwyczajeń, rozbudzenie zainteresowania sytuacją ojczyzny. Razi ją popis językowy Starościny, która tak dalece hołduje cudzoziemszczyźnie, że zapomina o zasadach poprawnego używania języka pol¬skiego (bilecik usprawiedliwiający jej nieobecność przy stole). Podkomorzyna w nietypowy, jak na owe czasy, sposób podchodzi do planów matrymonialnych syna. Małżeńskiego szczęścia nie mierzy wysokością posagu panny. Zwraca uwagę na wychowanie, wrażliwość, przymioty duchowe. Na wieść o tym, że Starosta obiecał rękę Teresy Szarmanckiemu cierpi i na różne sposoby stara się zmienić ten stan rzeczy. Walery ma w niej powiernicę swoich prob¬lemów i oparcie w trudnej sytuacji. Teresa wychowywała się w domu Podkomorzego – tym faktem także mierzy się ich wielkoduszność. Charakterystyka Podkomorzyny zupełnie odbiega od wyobrażenia żony wysokiego urzędnika. Nie próżnuje, dba o dom i dobrą atmos¬ferę rodzinną, nie marnuje czasu na takie głupstwa jak lektura brukowych romansów czy pogoń za modą, jest rozsądną, kochającą matką i żoną, ma dobry kontakt z dorosłym synem, podziela poglądy społeczne i polityczne męża i stara się wcielać je w życie we własnym domu. Jest uosobieniem godności, pracowitości i rozwagi Polki. Teresa jest osobą w pewnym sensie z pogranicza obu grup postaci, jak gdyby łącznikiem między nimi. Jest córką Starosty Gadulskiego z pierwszego małżeństwa i wychowanką Podkomorzyny. Atmosfera domu Podkomorzego formuje ją jaka pannę rozważną, pozbawioną humorów i próżności, bezpretensjonalną, mającą zdolność właściwej oceny sytuacji i osób. Wydaje się wprost idealną kandydatką na żonę Walerego. Plan oddania jej ręki Szarmanckiemu, trzpiotowi o kos¬mopolitycznych skłonnościach, przeraża ją i zasmuca. Teresa umie właściwie ocenić wartość kandydata i prawdziwe pobudki starania o jej rękę. Nie imponuje jej elokwencja i strojność Szarmanckiego, szy¬bko dostrzega jego próżność i nieuczciwe zamiary. W tej sytuacji brak posagu jest – o ironio! – wybawieniem z zagrażającego związku. Ukochana Walerego przeszła trudną szkołę życia. W istocie pozbawiona obojga rodziców, bo przecież Starosta uchylił się od ojcowskiej powinności, nie zatraciła równowagi i pogody ducha. Wykształcenie przymiotów szlachetnej, wrażliwej, rozsądnej panny zawdzięcza Podkomorzemu i jego żonie. Teresa w zasadzie nie ujawnia swoich sympatii politycznych. Nie jest to bynajmniej zaskakujące. Polityka to „męska rzecz”. Jednak pośrednio opowiada się za obozem reform (jest związana z domem zwolenników przemian i kocha posła, który je popiera).