Zbigniew Herbert - życie i twórczość

Zbigniew Herbert – informacje biograficzne Dorobek poetycki Zbigniewa Herberta należy do wysoko oce¬nianych, zarówno przez znawców jak i miłośników literatury. Poeta zaliczany jest do grona liderów w zakresie liryki współczesnej i bywa porównywany z wybitnymi autorami, jak Czesław Miłosz, Wisława Szymborska czy Tadeusz Różewicz. Chociaż jego dzieło nie zostało uwieńczone Nagrodą Nobla, wielu Polaków uważa, że właśnie Herbert zasłużył w pierwszym rzędzie na to wyróżnienie. Zbigniew Herbert urodził się we Lwowie 29 października 1924 r.1. W tym mieście zdobywał wykształcenie uwieńczone maturą na tajnych kompletach. W 1943 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim i angażował się w działalność AK. Po krótkim pobycie w Krakowie, następnie w Sopocie i Toruniu, zamieszkał w Warszawie. Zdobył wykształcenie prawnicze i ekonomiczne, krótko studiował w Akademii Sztuk Pięknych i interesował się filozofią. Pracował doryw¬czo w różnych zawodach, głównie jako ekonomista. Herbert debiutował w piśmie „Dziś i Jutro” w 1950 r., jednak za właściwy początek twórczości uważa się tom Struna światła, wydany w 1956 r., w którym poeta opublikował swoje wiersze, napisane w ciągu kilku lat, z konieczności przeznaczone wtedy „do szuflady”. Dopiero „odwilżowe” nastroje umożliwiły ujawnienie tekstów tych twórców, którzy – jak Herbert – odmówili realizacji programu socre¬alizmu i zachowali nieugiętą postawę wobec cenzury. Na 1956 r. przy¬padł również debiut dramaturgiczny autora Struny światła – wydano bowiem udramatyzowany poemat filozoficzny Jaskinia filozofów. Kolejny tom wierszy – Hermes, pies i gwiazda – ukazał się już w 1957 r. W 1958 r. Herbert wyjechał z Polski, zwiedził Francję i Włochy. W tym też roku otrzymał wyróżnienie za sztukę Drugi pokój, napisaną na konkurs Polskiego Radia. 1961 r. przyniósł mu publikację tomu liryków Studium przedmiotu i tytuł Księcia Poetów, nadany podczas Studenckiego Festiwalu Kulturalnego w Gdańsku. Herberta odbierano jako bezkompromisowego głosiciela prawdy o władzy, zauważano mistrzowskie operowanie językiem i strukturą paraboliczną. W 1962 r. ukazały się szkice Barbarzyńca w ogrodzie – eseje o sztuce, jej związku z historią, o wymarłych cywilizacjach (wynik podróży zagranicznych). Jest to również początek przenikania twórczości Herberta poza kraj – wersje obcojęzyczne wierszy. Lata 1965-1971 poeta spędził poza Polską (Francja, Niemcy, Grecja, Ameryka Północna). Czas ten wypełnia mu poznawanie kultury odwiedzanych krajów oraz intensywna praca twórcza i kontakty z czytelnikami – odczyty, wieczory autorskie, wykłady uniwersyteckie w Los Angeles. Tymczasem w Polsce ukazał się słynny utwór Tren Fortynbrasa (1966) oraz czwarty zbiór wierszy Napis (1969) uznany za najwybitniejszy tom roku (nagroda Łódzkiego Festiwalu Poezji) równorzędnie z lirykami S. Grochowiaka. W 1970 r. ukazały się Dramaty, zaś w 1971 – Wiersze zebrane. Ważnym momentem w biografii Herberta było opublikowanie zbioru Pan Cogito (1974), który zapoczątkował cykl utworów konty¬nuowany przez kolejne lata. W lirykach o Panu Cogito poeta wyraził swoje filozoficzne, społeczne i moralne refleksje dotyczące różnych sytuacji i stanów ducha bohatera. Znamienny tytuł nosi zbiór Raport z oblężonego Miasta (1983), kojarzony z rzeczywistością stanu wojen¬nego w Polsce, chociaż ponadczasowy i ponadnarodowy w swej wymowie. W 1990 r. ukazał się tom Elegia na odejście, w 1992 –Rovigo, a w 1998 r. ostatni zbiór wierszy – Epilog burzy. Wiersze Herberta weszły również do ważniejszych antologii poezji współczesnej oraz do szkolnych podręczników. Jego dorobek poetyc¬ki jest wysoko oceniany jako niepowtarzalny przykład twórczości głoszącej prawdę o człowieku i jego historycznych uwikłaniach oraz jako narzędzie moralizatorskiego oddziaływania na czytelnika bez uciekania się do natrętnego dydaktyzmu. Przekłady na języki obce i światowej rangi nagrody (im. N. Lenaua – 1965, im. G. Herdera – 1973) świadczą o dość wczesnym rozpoznaniu wartości tej liryki także w innych krajach. Do Herberta przylgnęło określenie „poeta kultury”. Wiąże się ono z neoklasycznym ukształtowaniem jego utworów, mocno zako¬rzenionych w dorobku wielu pokoleń, odwołujących się do erudycji czytelnika, tworzonych z troską o język. Wartości te podkreślał sam autor: Język jest nieczystym narzędziem wyrazu. Codziennie tortu¬rowany, banalizowany, poddawany nikczemnym zabiegom. Więc marzeniem poetów jest dotarcie do dziewiczego sensu słów, do dawa¬nia odpowiedniego rzeczom słowa, jak mówi Norwid. [...] Dla mnie dialog z rzeczami był właśnie taką próbą dotarcia do czystych źródeł mowy. Był także buntem przeciwko kłamcom i szalbierzom2; Podstawową funkcją kultury jest budowanie wartości, dla których żyć warto. Istnieje także stare pojęcie – humanista, dla mnie drogie i znaczące, dla innych ośmieszone i niemodne.3 Zmarły 28 lipca 1998 r. Zbigniew Herbert pozostawił dorobek poe¬tycki o wysokiej wartości literackiej, mocno zakorzeniony w kulturze (począwszy od Biblii i antyku), niosący ważkie przesłanie dla ludzi współczesnych – chwiejnych, skłonnych do kompromisu, pełnych wątpliwości. Unikając łatwych rozwiązań i popularnych haseł, poeta skłania do refleksji, niepokoi, drażni sumienia. Jego dzieło wymaga pewnego przygotowania, by zrozumieć liczne aluzje kulturowe, jed¬nak wysiłek ten prowadzi do istotnych refleksji. W niniejszym opracowaniu postaramy się przybliżyć Czytelnikom wiersze omawiane w szkole średniej. Wyboru tekstów do interpretacji dokonano na podstawie propozycji zawartych w aktualnie obowiązujących podręcznikach.