Zagadnienia pozytywizmu - Maria Konopnicka

Maria Konopnicka. W noweli "Miłosierdzie gminy" autorka porusza problematykę moralno - obyczajową. Nawiązuje do jednego z haseł pozytywizmu, postulatu filantropii, ale ukazuje negatywne skutki nadużycia tej pięknej idei, polegającej na bezinteresownym niesieniu pomocy biednym. Konopnicka pisze o swoistej "opiece", jaką nad zniedołężniałymi starcami roztacza jedna z gmin w Szwajcarii. Praktykuje się tam zwyczaj oddawania ludzi starych i niedołężnych pod opiekę bogatszych gospodarzy na drodze... licytacji. Licytuje się"w dół" tzn. gospodarze wymieniają coraz mniejszą kwotę zapomogi, jakiej oczekują od gminy na utrzymanie biedaka. Bohater noweli, stary Kuntz Wunderli, jest właśnie licytowany. Do tej haniebnej sytuacji dopuszcza jego syn, któremu szkoda na zniedołężniałego ojca pieniędzy. W końcu start Kuntz zostaje wzięty przez bezwzględnego mleczarza Probsta i zaprzężony do wózka mleczarskiego, tuż obok psa. Konopnicka przestrzega przed źle pojętą filantropią, wskazuje też na niszczącą siłę pieniądza, która sprawia, iż ludzie zachowują się bezwzględnie i... nieludzko. Nowela "Mendel Gdański" jest próbą przeciwstawienia się fali antysemityzmu, która przetoczyła się pod koniec XIX w. przez Polskę i spowodowała liczne pogromy Żydów. Bohaterem noweli jest Mendel Gdański, stary rzemieślnik żydowski, introligator. Od lat związany z Warszawą (nazwisko miało służyć zmyleniu cenzury, akcja rozgrywa się w Warszawie, a nie w Gdańsku) czuje się Polakiem. Mendel ciężko i uczciwie pracuje, nie rozumie więc, dlaczego odmawia się mu prawa bycia pełnoprawnym obywatelem polskim. Już sam fakt, iż jest Żydem, wystarcza, by stał się ofiarą jednego z pogromów antyżydowskich. Choć uratowany, traci serce dla Polski. Utwór stanowi refleksję, iż wśród Polaków są ludzie, którzy potrafią zniszczyć najbardziej wartościowych ludzi tylko za ich"inność" lub pochodzenie. Dla Konopnickiej antysemityzm był czymś straszliwym, czemu należało się przeciwstawić, twardo i stanowczo. W noweli "Nasza szkapa" Konopnicka ukazuje koszmar egzystencji rodziny ubogich plebejuszy. Nowela napisana jest w formie wspomnień kilkunastolatka, tak też jest prowadzona narracja. Konopnicka odwołuje się do motywu ukazania niesprawiedliwości społecznej poprzez krzywdę dziecka, istoty słabej, istoty, którą można łatwo skrzywdzić. Trójka chłopców musi codziennie oglądać agonię swej matki, przeżywa też rozstanie z ukochanym koniem, który musi zostać sprzedany, by chorej kobiecie można było kupić lekarstwa. Poświęcenie "szkapy" nie zdaje się na nic - matka umiera, a chłopcy stają się otępiałymi, niewrażliwymi na ból kalekami moralnymi, ciężko doświadczonymi przez los w młodym wieku. W "Obrazkach więziennych" Konopnicka ukazuje prawidła, jakie rządzą życiem więziennym, jego surowe reguły i zwyczaje, a także wpływ na człowieka. Ludzie, przedstawieni w noweli ulegają różnorakim zmianom pod wpływem zamknięcia i ciężkiego trybu życia. Zmienia się ich wygląd, postępowanie, spojrzenie, nadzieja. Najmniej zmieniają się ci z krótkimi wyrokami, najbardziej ci z wieloletnimi. Więzienie na wszystkich odciska swe piętno, mimo to żaden nie rezygnuje z marzeń o wolności. Bohater noweli - Cygan - podejmuje próbę ucieczki, zostaje jednak złapany i surowo osądzony przez współwięźniów. Pobity wkrótce umiera. Dopiero po jego śmierci na jaw wychodzi gorzka prawda - Cygan od dwóch tygodni powinien przebywać na wolności. Biurokratyczne postępowanie doprowadziło go do tak desperackiego czynu. Konopnicka ukazuje więzienie jako machinę pozbawiającą ludzi człowieczeństwa, zabijającą w nich ludzkie odruchy, niszczącą ich osobowość